Settar Behlulzade - Wikipedia

Səttar Bəhlul oğlu Bəhlulzadə 1909-cu il dekabr ayının 15-də Bakı yaxınlığındakı Əmircan kəndində anadan olmuşdur.^[3] Atası ona həmin il yanvar ayında vəfat edən qardaşı Əbusəttarın adını vermişdi. Səttar ərəbcə "örtən", "gizlədən" deməkdir. Məktəb illərində riyaziyyat fənninə olan marağı və istedadına görə ilk əvvəllər onun rəsm çəkməsinə yaxınları keçici bir həvəs kimi yanaşmışdılar. Səttarın anadan olduğu Əmircan kəndi çoxəsrlik mühafizəkar ənənləri ilə tanınan bir yer idi və burada kişilər əsasən tarla və bağlarda işləyirdilər. Burada ailələr öz uşaqlarını rəsm məktəblərinə göndərmir, rəsm çəkməyi uşaq hobbisi sayırdılar. 1920-ci illərdə Azərbaycanda peşə məktəblərinin fəaliyyətə başlaması ilə bir çox rəssamlıq məktəbləri də işıq üzü görməyə başlayır. Beləliklə ailəsi onun həvəs və istedadına biganə qala bilməyərək 1927-ci ildə Azərbaycan Dövlət Peşə Rəssamlıq Məktəbinə göndərir.^[4] Buradakı tələbəlik illərində müəllimi, məşhur rəssam Əzim Əzimzadənin diqqətini çəkən Səttar onun baş rəssam olduğu "Kommunist" qəzetində müxtəlif mövzularda karikaturalar çəkmək təklifi alır. Təklifi böyük məmnuniyyətlə qəbul edən gənc rəssam bu üslub onun üçün yeni olsa da, çəkdiyi rəsmlərlə yumorun və qroteskinin uğurlu bütövlüyünü əldə edə bilmişdir. Karikaturadakı bacarığını görən Əzim Əzimzadə ona təhsilini qrafika sahəsində davam ettirməyi tövsiyə edir. Onun tövsiyəsi ilə Səttar Bəhlulzadə 1933-cü ildə V. Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitunun qrafika fakültəsinə daxil olur.^[5] Burada o dövrün məşhur qrafika sənətçiləri V. A. Favorski, P. Y. Pavlinov, K. N. İstomin və L. A. Brunidən dərs almışdır. 3-cü kursda olarkən müəllimi tanınmış rəssam Q. M. Şaqal ona rəsm fakültəsinə keçməyi tövsiyə edir. Səttar heç tərəddüt etmədən bu təklifi qəbul edir və 3-cü kursdan təhsilini Şeqalın atelyesində davam etdirir. Realist sənət ənənələrini dərindən mənimsəyən rəssamın hazırladığı "Qadın Model" (1939) və "Qaraçı qadın" (1939) etüdləri bu dəyişikliyin bəhrəsidir. Moskvada yaşadığı illərdə müəllimindən aldığı təhsillə yanaşı, onun məsləhəti ilə Tretyakov qalereyasında və Puşkin muzeyində yerli və xarici rəssamların əsərlərinin surətlərini çıxarırdı. Görkəmli rəssam bu əsərlərin ona qazandırdıqlarını, xüsusən də bu araşdırmalar nəticəsində lirik rəsmlərə keçdiyini hər fürsətdə vurğulayırdı.^[5] Bu müsbət təsir onun mənzərə janrındakı ilk əsərlərində (Qudyalçay vadisi (1953), Qızılbənövşəyə gedən yol (1953)) aydın görünür. Səttar Bəhlulzadə buraxılış işi kimi Babək hərəkatı mövzusunu seçmiş və 1939-cu ildə bu mövzuda araşdırma aparmaq məqsədilə Bakıya qayıtmışdır. 1940-cı ildə diplom işi kimi "Babək üsyanı" və "Bəzz qalasının müdafiəsi" tablolarını çəksə də, II Dünya müharibəsi başladığına görə diplom işini müdafiə edə bilməmişdir. Hər iki əsər hal-hazırda Azərbaycan Dövlət İncəsənət muzeyində sərgilənməkdədir. Müharibədən sonra dəfələrlə müdafiə üçün Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutu tərəfindən çağırılsa da getməmiş, səbəbini soruşanlara isə "diplomsuz rəssam olmur?" cavabını vermişdir. Rəssam 1941-ci ildə SSRİ Sənətkarlar Birliyinə üzv seçilmişdir. Müharibə illərində bir müddət təhsil aldığı Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində müəllim olaraq çalışsa da, müharibədən sonra buradakı işindən ayrılır.^[6]

Moskvadan qayıtdıqdan sonra Bəhlulzadənin yaradıcılığında tarixi mövzülar və tarixi şəxsiyyətlərin təsviri ("Babək üsyanı", "Fətəli xan", "Xəttat Mir Əli" və s. əsas yer tutmuşdu. 1945-ci ildə ərsəyə gətirdiyi Qubalı Fətəli xan və Xəttat Mirzə Təbrizi portretləri Azərbaycan İncəsənət Muzeyində saxlanılır. Bəhlulzadə bildirir ki, Babək üsyanı tablosu müəllimləri tərəfindən bəyənilmiş və ona tarixi mövzularda çalışmağı tövsiyə etmişdilər. Lakin rəssam onların bu istəklərinə qarşılıq verməmiş və mənzərə janrında əsərlər yaratmağa başlamışdır. Bu dövrdə Bəhlulzadənin yaradıcılığında təbiət təsvirlərinə meyl getdikcə güclənmiş, o, mənzərə janrında daha bitkin əsərlər yaratmağa başlamışdır. "Mən ilham və natura ardınca Qogen kimi baş götürüb Taiti adasına getmirəm və bunu başqalarına da məsləhət görməzdim. Çünki doğma xalqın həyatı, Vətən torpağı əsl ilham mənbəyidir"^[7]. Rəssam ölkənin bir çox yerlərini xüsusilə Abşeronu gəzib dolaşmış, gördüklərini "Buzovna neft mədənləri", "Bilgəh", "Əmircan", "Zağulba","Sübh çağı", "Maştağaya yol" əsərlərində kətan üzərində təsvir etmişdir. 1946–1947-ci illərdə Respublika bədii sərgilərində Bəhlulzadənin Abşeron etüdləri nümayiş etdirilmişdir. Beləliklə ilk dəfə təbiət janrında müəyyən təcrübələr aparan rəssam "Yol", "Buzovna" kimi əsərlərini sənətsevərlərə təqdim edib, müsbət reaksiyalar aldıqdan sonra "Xəzərdə axşam", "Əmircan", "Əbədi palıdlar", "Abşeron tacı" kimi əsərləri ərsəyə gətirmişdir.^[8]

Rəssam 1950-ci illərdə Quba ərazisinə səyahət etmiş və Qubanın təbiətinə həsr olunmuş silsilə əsərlər yaratmışdır. Sənətçi Quba təbiətinin gözəlliyini "Qudyalçay sahili", "Qızılbənövşəyə gedən yol", "Bahar nəğməsi" adlı əsərlərində təsvir etmişdir. "Qızbənöşəyə yol" tablosunda Quba bölgəsinin təbiətini, lirik mənzərələrini əks etdirən rəssam "Bahar nəğməsi" əsərində Şahdağın ağ zirvəsinə doğru uzanan geniş ərazini boyalardakı ahəng və rəng zənginliyi ilə təsvir etməklə tabloya monumental keyfiyyət qazandırmışdır.^[9] 1954-cü ildə çəkdiyi "Yaşıl xalça" və "Bağlar arasında" tablolarında hissə-hissə toxundurduğu ağ ləkələrlə ritm və rəng ahəngini vahidlikdən çıxarmışdır. 1955-ci ildə rəssam Azərbaycanın cənub bölgəsi olan Lənkərana yollanır. Rayonun təbiətindən ilhamlanan rəssam "Doğma düzənliklər" (1957) tablosunda geniş düzənlikləri, yamyaşıl ağacları, yaşılbaş ördək və quş sürülərini təsvir etmişdir. Əsər 112x270 ölçüsündə üfüqi çizgidə rəsm edilmişdir.^[10]

Sonralar Azərbaycanın digər bölgələrindən biri Qarabağa səyahət edərək burada zəngin etüd və rəsmlər çəkib. 1956-cı ildə Qarabağ-Şuşa bölgəsində çəkdiyi silsilə əsərlərində -"Cıdır Düzü", "Çaxmaq meşəsi, "Dumana bürünmüş dağlar" kimi onlarla başqa rəsm əsərlərində bölgənin poetik gözəlliyini əks etdirmişdir. "Cıdır Düzü" və "Dumana bürünmüş dağlar" tablolarında səmada buludların arasından süzülərək keçən günəş şüaları və gümüşü-mavi rənglərin ahəngindən istifadə edən rəssamın dağ təsvirləri emosional effekti gücləndirib. ^[11]Bu əsərlər silsiləsi 1957-ci ildə əvvəlcə Moskvada, sonra isə Bakıda uğurla nümayiş etdirilmişdir. Rəssam beş ildə (1952–57) Quba və Şuşa rayonlarında çəkdiyi mənzərə silsilələrində təbiətdə mövcud olan rəngləri bütün incəlikləri ilə araşdıraraq kompozisiyasını zənginləşdirməyə nail olmuşdur. Bu rəsmlərdə rənglərin harmoniyası, rəng keçidləri və onların yaratdığı lirizm, romantik ruh diqqəti cəlb edir.^[11]

1960-cı illər Səttar Bəhlulzadənin yaradıcılığında kəskin dönüş nöqtəsi oldu. O, kompozisiya həllində əhəmiyyətli dəyişikliklər etdi.^[12] Bundan əlavə, rəsmlərində fərqli hissələrin inteqrasiyasının, başqa sözlə, bütünlə birləşməsinin ön plana çıxdığını görürük. Rəssamın son rəsmlərində kölgə yerini təzadlı rənglərə verib. Bütün bu köklü dəyişikliklərlə yanaşı, rəssamın gerçəkliyə, canlı təbiətə emosional ifadə dili ilə yanaşması Azərbaycan sovet rəssamlığı tarixində bir ilk sayıla bilər. Rəssam vətəninin daim dəyişən, yeniləşən təbiətini fırçası ilə bəzən poetik-emosional, bəzən sərt həyəcanlı bir ifadə ilə təsvir etmişdir ("Torpaq, Su, Günəş və Əmək " 1961, "Torpağın arzusu" 1963 , "Gülüstan" 1965, "Araqvi" 1960 və s.). Bu əsərlər zəngin rəngləri, mükəmməl üfüqü və kompozisiya quruluşu ilə diqqəti cəlb edir. Bu mənzərələrin mövzusu olan bölgələr bir çox rəssamlar tərəfindən təsvir edilmişdir. Bununla belə, Behlulzadə "sosialist realizmi"nin estetik prinsiplərindən və reallığa həddən artıq bağlı olan sənətkarlardan, xüsusən də bu silsilə əsərlərində öz fərqliliyini nümayiş etdirmişdir.^[12]

Yaradıcılığının bu dövründə ən önəmli nüanslarından biri rəssamın mavi rəngdən və onun tonlarından istifadə edərək yaratdığı əsərlər idi. Bunlar bu dövrün orijinal və təzadlı sənət əsərləridir. Bu əsərlərə "Xəzər gözəli" (1961), "Mavi əfsanə" (1961), "Petrol daşları" (1961), "Kür boyu", "Əbədi alov", "Mavi göl", "Kəpəzin gözyaşları" tablolarını nümunə göstərmək olar. Rəssam 1961-ci il, 75x120 sm ölçülü "Mavi əfsanə" adlı əsərində Bakı sahilində mavi səmanın sonsuzluğunda bir axşam təsvir etmiş və əsərə emosional "romantik" anlar qatmağa nail olmuşdur.^[11]

Rəssam 105x150 sm ölçüdə 1965-ci ildə tamamladığı "Kəpəzin gözyaşları" əsərində günəşin doğuşunu təsvir edərkən isti və soyuq rəng və tonlardan birlikdə istifadə etmişdir. Burada rənglərin tonal zənginliyini dar çərçivəyə sığdırmadan fəlsəfi təfəkkürlə təsvir etdiyi görünür. Əsərdə ön planda insanların içini isidən sarı və qırmızı kimi rənglərlə yanaşı arxa planda soyuq xəyal effekti yaradan mavi və onun tonlarından istifadə olunub. Bu Səttar yaradıcılığına xas bir nüansdır.^[13]

Azərbaycan təsviri sənət tarixində lirik mənzərə janrının banisi olan Səttar Bəhlulzadənin əsərlərində 1940–1950-ci illərdə realizm ənənələri üstünlük təşkil edirdisə, sonrakı illərdə onun realizmdən fərqli fərdi üslubunun formalaşmasını, artıq Bəhlulzadə dəst-xəttinin meydana gəldiyini aydın görürük. Ümumiyyətlə, 60-cı illərdə Behlulzadənin mənzərələri ənənəvi təsvir sənətinə yenilik gətirmişdir.^[14]

Bu dövrdə Səttar Behlulzadəyə sərgilərində sənətsevərlərlə yanaşı, dövrün T. Salahov, T. Nərimanbəyov, M. Cavadov, E. Rzaquliyev kimi gənc və dinamik rəssamlar da dəstək vermişdilər. Toğrul Nərimanbəyov Səttar Bəhlulzadəni tərif edərkən bunları söyləmişdir:

"Səttar şəxsiyyəti Azərbaycanımızın təbiəti kimi lirik, yumşaq və poetikdir. Onun insani tərəfi və yaradıcılığı çox oxşardır, biri digərini tamamlayır. İllər keçsə də, Bəhlulzadənin rəngarəng siması, yüksək sənəti hələ də bir çox rəssamları ruhlandırır. Çünki Səttarın böyük sənəti Azərbaycanın özü kimidir".^[13]

O zaman Azərbaycan KP MK-nın ikinci katibi (sədr müavini) olan P. M. Yelistratov Bakıda işlədiyi müddətdə bir neçə dəfə Bəhlulzadənin emalatxanasına baş çəkmişdir. Hətta P. M. Yelistratov 1965-ci ildə Kislovodskdan Səttar Bəhlulzadəyə məktub yazmışdır. İstirahət zamanı Səttarın anasının vəfat etdiyini eşidən partiya işçisi bu məktubunda rəssama başsağlığı bildirib, onun sənətkarlığına olan rəğbətini dilə gətirmişdir.^[15]

Sonrakı illərdə Azərbaycanın bütün bölgələrinə səyahət edən Bəhlulzadə hər bölgəyə xas rənglərlə hazırlanmış silsilə əsərlər çələngi yarada bilmişdir. Quba təbiətinə həsr olunan əsərlərdəki motiv, əhval-ruhiyyəyə Naxçıvan bölgəsini əks etdirən silsilə əsərlərində rast gəlmirik. Özünün də etiraf etdiyi kimi: "Naxçıvanın torpağı rəngarəngliyinə görə başqa bölgələrdən fərqlənir." ("İlandağ" 1969, "Dağlarımız" 1971 və s.).

Bəhlulzadə yaradıclığının son illəri rəssamın ustalıq illəri sayılır. İllərlə apardığı araşdırmalar nəticəsində kompozisiyanı yerləşdirməkdə dəqiqliyi, özünəməxsus rəng çalarları, ölçüləndirməkdə, işıq və kölgə yaratmaqda üstün məharəti Səttarın bu dövrdə Azərbaycan rəssamlığına gətirdiyi yeniliklər idi. Rəssam bu dövrdə lirik əsərlər yaratmağa davam etmişdir. Bu mərhələdə "Tut ağacı" (1970), "Azərbaycan bağlarında" (1970), "Dədəgünəş" (1970), "Göyçay" (1970), "Xəzər sahili" (1971), "Suraxanı torpağının qədim alovları" (1971), "Qədim Şamaxı" (1971), "Payız" (1972), "Şahnabad" (1972), "Əfsanəvi diyar" (1973), "Qırmızı mənzərə" (1973), "Azərbaycan nemətləri" " (1974), "Laza ətrafı" (1974), "Dağ gölü" (1974) və s. kimi əsərləri rəsm etmişdir.^[13]

Rəssam 250x180 sm, 1970-ci il "Azərbaycan nağılı" əsərində reallıqdan tamamilə uzaqlaşaraq əsəri şamlarla bəzəmiş, novruz bayramına aid olan bütün əşyalardan istifadə etmişdir. Rəssam bu əsərində nimçələrə boyanmış yumurtaları, rəngli bağlamalara bükülmüş konfetləri, qablara qoyulmuş şirniyyatları, çayın şəffaf suyunun tonlarını müxtəlif rəng çalarları ilə birləşdirib. Əsərin dərinliyində görünən dağlardan əsən küləkdə rəssam yaz fəslinin təravətini və Novruz bayramının canlılığını təsirli şəkildə təsvir etmişdir. Onun bu mənzərədə yerləşdirdiyi "natürmort"u və Azərbaycan torpaqlarının məhsullarının təsviri yeni yaradıcılıq silsiləsi kimi xüsusi yer tutur.^[13]

Həyatının son illərində rəsm etdiyi "Əfsanəvi torpaq" (1973) əsərində də ön plandakə natürmortu əhatə edən sular, gül çələngləri, dağlar əlvan rənglərlə vurğulanmışdır. Rəssam təsvirində ön plana çıxardığı meyvələr ilə müxtəlif xalqların bu torpaqlarda yaşaması və "müxtəlif əlvan" mədəniyyətlərin bu torpaqlarda yaradılmış sənət əsərlərini zənginləşdirməsini təsvir etmişdir.^[13]

Rəssam bütün yaradıcılığı boyu müxtəlif ölçülü əsərlər yaratmışdır. Onun ən kiçik əsəri 7,5x6,5 sm ölçüdə olan "Budaq"dır (1953). Ən böyük əsəri isən125x325 sm ölçüdə "Bizim payız"dır (1969). Hər iki əsərin mövzusu və ölçüsü bir-birini tamamlayır. Bu əsərlərin mühüm xüsusiyyəti odur ki, rəssam böyük və kiçik ölçülü əsərlərində həmişə monumentallığa üstünlük vermişdir.^[11]

Səttar Bəhlulzadənin sənətsevərlərin və münsiflər heyətinin üzvləri tərəfindən böyük rəğbət görən altı əsəri 1972-ci ildə Azərbaycan SSR dövlət mükafatına layiq görülmüşdür ("Mərdəkan bağlarında", "Azərbaycan Nağılı", "Piti", "Şahnabad dağları", "Suraxani torpağının qədim alovları", "Kəlağayı ilə Natürmort")^[16].

Bəhlulzadənin bütün yaradıcılığı boyu çəkdiyi natürmortlar da mənzərələri ilə yanaşı estetik üstünlüyü ilə də diqqət çəkir. Dünya incəsənət tarixində önə çıxan fransız və flamand natürmort janrlarını tədqiq edən rəssam öz dönəmində özünəməxsus natürmortlar ərsəyə gətirmişdir. Belə ki, "Gəlin guşəsi" (1970) kimi tablolar zəngin və təkrarolunmaz rəng müxtəlifliyi ilə seçilir^[17]. Eyni zamanda, bu əsərlər nikbin hisslərlə doludur. Bu mənada ənənəvi həyat tərzimizi ifadə edən "Piti" və " Kəlağayı ilə natürmort" bu xüsusiyyətlərə malikdir. Bu kompozisiyalarda mənzərə və natürmort tərzlərinin birgə istifadəsi milli rəssamlıq sənətimizdə bir ilk olmuşdur. Bəhlülzadə natürmortuna ekzotik, qeyri-real əşyalar daxil etməyib. Piti ilə doldurulmuş qablar, Abşeron rayonunun qum səpilmiş meyvə və tərəvəzləri, gəlin guşəsini bəzəyən əşyalar, köhnə mis əşyalar bu əsərlərin əsas obyektidir.^[18]

Səttar Bəhlulzadənin qrafika sahəsindəki əsərləri "Şamaxı ətrafı" (1964), "Günəş" (1966), "Dağların möcüzəsi" (1967)) və "Tut ağacı" (1966) qara çalarlarla hazırlanmış əsərlərdir. Buradakı xətti şərhlər sərbəst və səlis, həm də dramatikdir. Ümumiyyətlə qara və ağ xətlərlə yanaşı bəzən, təbiətin dəyişkən rəng ruhunu və istiliyini vurğulamaq üçün isti rənglərə də yer verilmişdir^[19]. Bunlara misal olaraq "Quba motivi" (1965), "Qara çıraq" (1965) kimi əsərləri göstərmək olar. Bu qrafika əsərlərdə çətin formalı mənzərə kompozisiyaları yaradan cizgilərin ritmi, işıq-kölgənin kontrastının yaratdığı bədii ruh ön plana çıxır. Rəssam qrafika əsərlərini yağlı boya ilə çəkdiyi rəsmlərlə müqayisə edərkən onları ikinci dərəcəli əsərlər hesab etsə də, 1966-cı ildə Çexoslovakiya rəssamlarının və sənətsevərlərin marağından sonra onlara daha ciddi yanaşmağa başlayıb.^[20] 1966-cı ilin yazında Praqadakı "U Rjeçitski" qalereyasında Bəhlulzadənin qrafika işlərindən ibarət fərdi sərgisi açıldı.^[21] Bu, sovet azərbaycanlı rəssamının xaricdə açılan ilk fərdi sərgisi idi. Böyük uğurla keçirilən sərginin açılışında rəssam: "Mən yağlı boya ilə işləyən rəssamam, bu əsərlər yağlı boya ilə çəkdiyim rəsmlərin infrastrukturudur. Mənim emalatxanamda yüzlərlə (600–800) belə əsər var. Bu infrastruktur işləri mənim müşahidələrim nəticəsində ortaya çıxan qara çalarla etdiyim əsərlərdir" demişdir. Bu sərgidən sonra digər Şərq Bloku ölkələrindən dəvət alsa da, başqa bir ölkədə sərgi açmadı. Onu da əlavə edək ki, rəssam Praqa sərgisində müəlliflik hüququndan imtina edərək, bir neçə əsərini qalereyaya, Praqa Milli Qalereyasına və Çexoslovakiya Rəssamlar İttifaqına hədiyyə edir. Ölümündən sonra onun qrafik işləri 1977-ci ildə Moskva Rəssamlar İttifaqının qalereyasında nümayiş etdirilir.^[22]

Rəssamın qrafika əsərləri müxtəlif texnikalarda işlədiyi mənzərələr, natürmortlar, Füzuli dünyasına həsr olunmuş rəsmlərdən ibarətdir. Onun Füzuli poeziyasına məhəbbətini əks etdirən rəsmləri geniş tamaşaçı auditoriyasının rəğbətini qazanmışdır.^[23]

Rəssamın "Füzuli" adlı qrafika əsərləri arasında 60–70-ci illərdə çəkdiyi portretlər xüsusi diqqəti cəlb edir. "Qəzəlxan" (1968) portretində Füzuli bahar olduğu halda üzü gülməyən, öz aləmində, qəm-qüssə ilə mübarizə aparan, başqa sözlə, gözəllik və kədərlə ziddiyyət təşkil edən bir şair kimi təsvir edilmişdir. Füzulinin kədərini dərindən hiss edən rəssam "Şəmi-Qəriban" (1969), "Əhli Təmkinim" (1969), "Məcnun" (1966) əsərlərində yanan şamı şairlə üz-üzə qoymuş, şairin kölgəsi onun bəla ortağı kimi təsvir edilmişdir. Bəhlulzadənin Füzuli sətirlərindən ilham alaraq çəkdiyi Füzuli portretləri arasında ən uğurlusu "Ehli Təmkinim" portretidir. Əvvəlki portretlərdən fərqli olaraq o, qaranın zərif və açıq çalarlarını istifadə edərək obrazın daxili hisslərini açmağa çalışıb. O, bu tona qatdığı sətirlərlə personajın psixoloji təsirini daha da zənginləşdirib.^[24]

İlk dövr qrafika əsərlərində rəssam, əsasən, Füzuli və Məcnun obrazlarına müraciət etmişdir ("Məcnun Ağlar, Mum Ağlar…" 1960). İkinci dövr əsərlərində (ömrünün son dövrləri) Leyla obrazları daha çox diqqət mərkəzindədir. Bu işlərin çoxu rəngli flomasterlərlə rəsm edilib. Qırmızı, mavi rənglər Leylanın sevdiyi, sevildiyi günlərin, ağ, qara rənglər isə yaşadığı hüznlü, kədərli günlərin bədii ifadəsidir.^[25]

1973-cü ilin avqust ayında toksemiya — qanın zəhərlənməsi ilə rəssamın səhhətində ciddi problemlər yaşayır. O, bir müddət Bakıda Sabunçu xəstəxanasında müalicə olunsa da, vəziyyəti yaxşılaşmır. Həmin il rəssamın Moskva şəhərində fərdi sərgisi açılır. Rəssam həm sərgidə iştirak etmək həm də müalicə məqsədilə dostlarının maddi yardımı ilə Moskvaya yola düşür.^[26] Burada Petrovski adına xəstəxanada rəssama xərçəng diaqnozu qoyulur və əməliyyat olunur. Səttar Bəhlulzadə 1974-cü il oktyabrın 14-də Moskvada vəfat edir. Rəssam oktyabrın 16-da Bakıda Fəxri Xiyabanda deyil, öz vəsiyyəti ilə doğulduğu Əmircan kəndində , anasının məzarının yanında dəfn edilib. Bəhlulzadənin məzarı üzərində heykəltəraş Ömər Eldarov tərəfindən əlində iki boş şəkil çərçivəsi olan rəssamın heykəli ucaldılmışdır.^[27]

Hal-hazırda Bakının Suraxanı rayonunda bir küçə, doğma kəndi Əmircanın mədəniyyət evi Bəhlulzadənin adını daşıyır.

1940-cı ildə Səttar Bəhlulzadə Moskvada əsərlərini bir sərgidə sənətsevərlərə təqdim etdi.^[28] Bundan bir il sonra rəssam SSRİ Sənətkarlar Birliyinin üzvü seçilmişdir. 1955-ci ilin payızında R. Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində rəssamın fərdi sərgisi açıldı. Bu sərgidə rəssam 3 il ərzində Azərbaycanı gəzərək müxtəlif bölgələrdə çəkdiyi 180 mənzərə və etüdlərini sərgiləmişdir. Rəssam 1957-ci ildə Moskvada daha sonra isə Bakıda Qarabağ-Şuşada çəkdiyi silsilə əsərlərini təqdim etdiyi sərgisi ilə yenidən sənətsevərlərin qarşısına çıxır ^[11].

1960-cı ildə Bakı, Tiflis, İrəvan şəhərlərində açdığı fərdi sərgilərlə rəssam özünəməxsus üslubunu və perspektivini tamaşaçılara təqdim edib^[13].

Sənətçinin qrafika əsərləri 1966-cı ildə Praqada, ölümündən sonra 1977-ci ildə Moskvada^[29], Yalta (1978), Nyu-York (1994), İstanbul (1994), London (1995), Bonn (1996), Bakı (1999 və 2000), Daşkənd, Paris (2009) şəhərlərində sərgilənmişdir. 1966-cı ilin yazında Praqadakı "U Rjeçitski" qalereyasında Bəhlulzadənin qrafika işlərindən ibarət fərdi sərgisi açıldı. Bu, sovet azərbaycanlı rəssamının xaricdə açılan ilk fərdi sərgisi idi. Fərdi sərgilərindən başqa S. Bəhlulzadənin əsərləri həm keçmiş sovet respublikalarının paytaxtlarında, həm də dünyanın bir çox şəhərlərində — Qahirə, Vyana, Berlin, Paris, Neapol, Monreal, Havana və b. şəhərlərdə keçirilən Azərbaycan təsviri sənəti, Azərbaycan rəngkarlığına həsr olunmuş sərgilərdə nümayiş olunub^[30].

YUNESKO Baş Konfransının 34-cü sessiyası 2008–2009-cu illərdə Səttar Bəhlulzadənin 100 illik yubileyinin qeyd olunması barədə qərar qəbul etmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq sərəncamını əsas tutaraq xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin xatirəsinin anılması məqsədilə 2009-cu ildə Bakıda, Daşkənddə, Parisdə YUNESKO-nun iqamətgahında rəssamın fərdi sərgiləri təşkil edilmiş, respublika üzrə rəssama həsr edilmiş silsilə tədbirlər həyata keçirilmişdir^[31].

Hal-hazırda Səttar Bəhlulzadənin 18 əsəri Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının fondunda qorunub saxlanmaqdadır.

• "Azərbaycan SSR xalq rəssamı" fəxri adı — 12 aprel 1963^[32][⇨]
• "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı — 26 mart 1960^[⇨]
• Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı — 27 aprel 1972 ("Azərbaycan mənzərələri" işlər silsiləsinə görə)^[⇨]
• 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 9 iyun 1959; 19 dekabr 1969
• "Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı — 25 fevral 1946^[33]

• Toğrul Nərimanbəyov (film, 1966) — İştirak (Qısametrajlı Sənədli Televiziya Filmi)
• Bu, Səttar Bəhlulzadədir (film, 1969) — İştirak (Qısametrajlı Sənədli Televiziya Filmi)
• Üç hekayə (film, 1974) — Arxiv kadrlar (Qısametrajlı Sənədli Televiziya Filmi)
• Səttar Bəhlulzadə (film, 1988) — Arxiv kadrlar (Qısametrajlı Sənədli Film)
• Sonuncu dərviş (film, 2009)

•  
  Qədim Şamaxı.
•  
  Zəfəranla narlar.
•  
  Buzovna. Sahil.
•  
  Mənzərə.
•  
  Lalələr.
•  
  Qırmızı mənzərə.

• Səttar Bəhlulzadə: Biblioqrafiya M. F. Axundov adına Milli Kitabxana, 2009.
• Ələsgərov B. Boyalarda yaşayan ömür. Bakı, 2009.
• Sättar Bählulzadä : rängkarlıq vä qrafika = Sattar Bahlulzade : painting & graphics. Babullaoglu, Selim, 1972-. Baky. 2012. ISBN 978-9952-8151-1-5. OCLC 933779854.
• Mohbaddin, Samad. "Sattar Bahlulzade: A Highly Individual Artist". Visions of Azerbaijan. 2010.
• Абдинова, П. ""Певец природы" – народный художник Азербайджана Саттар Бахлулзаде (1909—1974)". Вестник Национальной академии наук Республики Казахстан. 6. 2011.
• Мир-Багирзаде, Ф. А. "Саттар Бахлулзаде и импрессионизм". Elm. 1993.
• Günel Anarqızı. "Səttar Bəhlulzadənin gözəllik dünyası" //"Pəncərə" jurnalı.- 2009, № 21. — səh. 22–33.
• Pərzad Abdinova. Xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin Naxçıvana həsr etdiyi mənzərələri. S. 423–428 / Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi-2016. Bakı, 2016.
• Tahir Çelikbağ. SETTAR BEHLÜLZADE’NİN PEYZAJ ÇALIŞMALARINA GENEL BİR BAKIŞ. 26. Elazığ. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2016. 137–149.
• Tərlaan Mehdiyeva Əzizadə. BENİ 20 YIL SONRA ANLAYACAKLAR" SETTAR BEHLULZADE. 35. Erzurum. Atatürk Üniveristesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi. 2015. 119–145.
• Ziyadxan Əliyev. Sənətin Məcnunu. Bakı. Azpoliqraf nəşriyyatı. 2009.

• Səttar Bəhlulzadə-"Sənətin Məcnunu"
• http://persons.aznet.org/Rus/Culture.html
• Səttar Bəhlulzadənin anım günüdür
• Xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin doğum günüdür