Beyt - Wikipedia
Beyt — şeirdə 2 misra. Beytin tərifinə aid fikirlərdə müəyyən ziddiyyətlərlərə rast gəlinir. Məsələn, Mir Cəlal və Pənah Xəlilovun fikrincə: "Şerin hər sətrinə misra, cüt sətrinə isə beyt deyilir". Cəfər Xəndan isə beytin tərifini daha da dəqiqləşdirir: "Şerin müəyyən məna ifadə edən qoşa misrasına beyt deyilir". Əziz Mirəhmədov isə tərtib etdiyi "Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti"ndə anlayışın daha geniş şərhini verir: "…eyni vəzndə yazılan əsərlərin məzmunca bir-birinə bağlı qoşa misrası. Beytdə bitkin bir fikir ifadə olunmalıdır".[1]
Beyt şeirdə həm qafiyəli, həm də qafiyəsiz ola bilər. Bu da şerin müxtəlif şəkillərindən asılıdır. Məsələn, məsnəvi formasında yazılan bütün əsərlərdəki beyt bir qayda olaraq, cüt-cüt qafiyələnir. Qəzəl və qəsidələrdə ilk beytlər həmqafiyə olur. Sonrakı beytlərin misraları cüt-cüt qafiyələnməsə də, formanın daxili qafiyələnmə qanunlarına tabe olur.[2]
Hər iki misranı yan-yana qoymaqla beyt düzəltmək olmaz. Beytdə birləşən misralar bir-birini tamamlamalı və bitkin fikir ifadə etməlidir.
Beytə daxil olan misralar bir-birilə qafiyələnə də bilər, qafiyələnməyə də. "Beyt" istilahı ən çox klassik şeirlə əlaqədar işlədilir. Ədəbiyyatşünaslıqda "şah beyt", "mətlə beyt", "məqtə beyt" kimi ifadələr işlədilir.
Şah beyt
redaktəŞah beyt seçmə, fərqlənən beyt mənasında işlənir. Fikircə, ahəngcə daha qüvvətli beytlər şah beyt adlanır. Məsələn, Abbas Səhhətin "Vətən" şeirində:
Vətəni sevməyən insan olmaz;
Olsa, ol şəxsdə vicdan olmaz.
beyti öz məzmunu, daşıdığı, ifadə etdiyi məna etibarilə qalan beytlərdən fərqlənir. Ona görə də buna şah beyt demək olar.
Gözüm gözünüzdən uzaq olsa da,
Könüldən-könülə yollar görünür.
misraları qüvvətli fikir ifadə etdiyi üçün dillər əzbəridir. Bu cür misralar şeirin şah misraları adlanır.
Mətlə sözü ərəbcə "tülu" sözündəndir, günəşin doğduğu yer deməkdir ki, bu da başlanğıc beyt mənasında işlədilir. Hər bir şerin ilk beyti mətlə beyt adlanır.
Məqtə qurtarmaq, sona çatmaq mənalarını bildirir. Şeirdə son beyt məqtə beyt adlanır. Bir çox hallarda bu beytdə müəllif adını çəkir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti. Bakı: 1988, s.257–258
- ↑ "Baba Babazadə. Ədəbiyyatda lirik növ (dərs vəsaiti). Bakı: "Bakı Universiteti" nəşriyyatı, 2008, 178 səh" (PDF). 2016-03-11 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-10.
Ədəbiyyat
redaktə- Şəmistan Mikayılov. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi. IX–XI siniflər üçün dərs vəsaiti. III nəşr. Bakı: Maarif, 2002. səh. 45.
