Natalya Estemirova - Wikipedia
Natalya Hüseynovna Estemirova ( rus. Ната́лья Хусаи́новна Эстеми́рова; 28 fevral 1958, Kamışlov, Sverdlovsk vilayəti – 15 iyul 2009[1], Qazi-Yurt[d], İnquşetiya[2][3][4]) — Rusiyalı hüquq müdafiəçisi, jurnalist, “Memorial” hüquq müdafiə mərkəzinin Qroznıdakı nümayəndəliyinin əməkdaşı.[5] Onun 15 iyul 2009-cu ildə qətlə yetirilməsi böyük ictimai və siyasi rezonansa səbəb olub.[6]
| Natalya Estemirova | |
|---|---|
| rus. Наталья Эстемирова | |
 | |
| Doğum tarixi | 28 fevral 1958 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 15 iyul 2009[1] (51 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vətəndaşlığı |
 SSRİ  Rusiya |
| Milliyyəti | çeçen |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | jurnalist, insan hüquqları fəalı, yazıçı, mühazirəçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
redaktəNatalya Estemirova Sverdlovsk vilayətinin Kamışlov şəhərində anadan olub. Onun atası, milliyyətcə çeçen olan Hüseyn Estemirov 1944-cü ildə uşaq ikən ailəsi ilə birlikdə çeçenlərin və inquşların deportasiyası zamanı Çeçenistanın İşxoy-Yurt kəndindən Qazaxıstana deportasiya edilib. 1950-ci illərdə çeçenlərə Qazaxıstanı tərk etməyə icazə verilsə də, Hüseyn Estemirov Uralda məskunlaşdı. O, burada rus ailəsindən olan Natalyanın anası Klavdiya Mixaylovna Ageyeva ilə tanış oldu. Evləndikdən sonra onlar Uralın Kamışlov şəhərində məskunlaşdılar. Burada ailənin dörd qızı oldu. Qızlardan ən böyüyü Natalya idi. Natalya kitab oxumağı çox sevirdi. Kamışlovda Natalya orta məktəbi və pedaqoji texnikumu ibtidai sinif müəllimi kimi bitirmişdir.[7]
Sonrakı təhsil və hüquq müdafiəçisi kimi fəaliyyəti
redaktəNatalya Estemirova Qroznıda Çeçeni-İnquş Dövlət Universitetinin tarix fakültəsini bitirib. 1998-ci ilə qədər Qroznı 7 saylı məktəbdə tarix müəllimi işləyib, sonra hüquq müdafiəsi və jurnalist fəaliyyəti ilə məşğul olub. Natalya Estemirova İkinci Çeçenistan müharibəsinin əvvəlində Qroznıda işləyib. 2000-ci ildən isə “Memorial” İnsan Hüquqları Mərkəzinin Qroznıdakı nümayəndəliyinin əməkdaşı olub.[8] O, Polina Jerebtsova ilə birlikdə Qroznı bazarında atışma qurbanları haqqında məlumat toplayıb.[9]
2004-cü ildə o, İsveç Parlamentinin binasında keçirilən mərasimdə "Yaxşı Yaşamaq" Mükafatına layiq görülüb.[10] 2005-ci ildə Avropa Xalq Partiyası - Avropa Demokratları Estemirova və Memorialın sədri Sergey Kovalevi "Robert Şuman medalı" ilə təltif etdilər.[2][11] 2007-ci ildə Nobel Qadın Təşəbbüsü Estemirovanı "Anna RAW in WAR Mükafatına" layiq görüb.[12][13]
Natalya Estemirova 2009-cu ildə Moskva Helsinki Qrupunun insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə mükafatının laureatı olub (ölümündən sonra).[14].
Natalya Estemirova azadlıqdan məhrumetmə yerlərində saxlanma şəraiti komissiyasının üzvü olub. Onun tərəfdarları hesab edirlər ki, o, cinayət işlərinin saxtalaşdırılmasına qarşı mübarizə aparıb, istintaq təcridxanalarına baş çəkib, işgəncə praktikasına qarşı fəal mübarizə aparıb, adam oğurluğu və məhkəmədənkənar edamlarla bağlı araşdırmalar aparıb.
Ailəsi
redaktəAtası Hüseyn Estemirov Çeçenistanın Qudermes rayonunun İşxoy-Yurt kəndindən olan çeçen idi. Anası Klavdiya Mixaylovna Aqeyeva milliyətcə rusdur.[15]
Natalya Estemirova tək qızı ilə yaşayırdı. Onun dostu, jurnalist Marina Litvinoviçin dediyinə görə, əri çoxdan qətlə yetirilib.[15].
Natalya Hüseynovna öldürüldükdən sonar onun 1994-cü il təvəllüdlü 15 yaşlı qızı Lana Səidaminovna Estemirova tək qalıb. 3 avqust 2009-cu ildə “Memorial” mərkəzinin hüquq müdafiəçiləri kimsəsiz qaldığı üçün onun xeyrinə ianə toplamaq kampaniyası təşkil etdilər.[16] Sonra Lana İngiltərəyə təhsil almağa getdi. Orada London İqtisadiyyat və Siyasət Məktəbini bitirib. Onun ixtisası beynəlxalq münasibətlərdir. O, evlidir və Jurnalistlər üçün Ədalət fondunun əməkdaşıdır, Böyük Britaniyada yaşayır. 2019-cu ildə Lana Estemirova anası ilə həyat haqqında xatirələr kitabı yazıb.[17]
Bacısı Svetlana Xusainovna Estemirova, (2022) Yekaterinburqda yaşayır.[18]
Qətlə yetirilməsi
redaktəQətli
redaktə"Human Rights Watch"un Moskva bürosunun rəhbəri Tatyana Lokşinanın sözlərinə görə, Estemirova 2009-cu il iyulun 15-də səhər saat 8:30 radələrində Qroznıdakı evinin yaxınlığında oğurlanıb. O, əvvəlcədən təyin edilmiş görüşə gəlməyib, onun dalınca evə gəlib, şahidləri tapıb dindirəndən sonra hüquq müdafiəçiləri həyəcan təbili çalıblar.[19] Mərhumun həmkarlarının dediyinə görə, “iki şahid eyvandan Estemirovanın yaşadığı Qroznı şəhəri Boqdan Xmelnitski küçəsində onu ağ rəngli VAZ markalı avtomobilə mindirildiyini görüb və o, qaçırıldığını qışqırmağa müvəffəq olub”.[19]
Rusiya Prokurorluğunun İstintaq Komitəsinin mətbuat katibi Vladimir Markinin sözlərinə görə, başında və döş qəfəsindən güllə yaraları olan qadın meyiti saat 16:30-da (İnquşetiya Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatına görə - saat 17:30-da) aşkar edilib. Estemirovanın cansız bədəni Moskva vaxtı ilə Qafqaz federal magistralından 100 metr aralıda, İnquşetiyanın Nazran rayonunun Qazi-Yurt kəndi yaxınlığında boş sahəyə atılıb. Çantasında pasport, Rusiya Federasiyasının Çeçenistan Respublikası üzrə İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili Aparatının ekspert şurasının üzvünün şəhadətnaməsi və Natalya Estemirova[20] adına həbs və məcburi saxlanma yerlərdə ictimai nəzarət komissiyasının ictimai müşahidəçisinin mandat vəsiqəsi olub.
İctimai reaksiya
redaktə“Memorial” İnsan Hüquqları Mərkəzinin idarə heyətinin sədri Oleq Orlov Çeçenistan rəhbərini hüquq müdafiəçisini hədələməkdə ittiham edib: "Ramzan Kadırov onu Qroznı İctimai Şurasının rəhbəri vəzifəsindən qovarkən şəxsi söhbətində şəxsən onu hədələyib". Oleq Orlovun məlumatına görə, Natalya Estemirovanın son mesajlarından biri Kadırovun adamlarının Axkinçu-Borzoi kəndində insanları qaçırması, sonra isə onlardan birini kəndin ortasında açıq şəkildə güllələməsi olub. Xüsusilə, bu xəbər yuxarıda, Çeçenistan Respublikasının rəhbərliyində və şəxsən Ramzan Kadırovun güclü qəzəbinə səbəb olub.[21]
Memorialın rəsmi açıqlamasına görə: "Rusiyada dövlət terroru baş verir. Çeçenistanda və Çeçenistandan kənarda baş verən qətllərdən xəbərimiz var. Həqiqəti deməyə çalışanları, hakimiyyəti tənqid edənləri öldürürlər. Ramzan Kadırov Respublikada hüquq müdafiəçilərinin işini qeyri-mümkün edib. Natalya Estemirovanı öldürənlər Çeçenistandan doğru informasiya axınını dayandırmaq istəyirdilər".[22]
İyulun 17-də “Memorial” hüquq müdafiə təşkilatı bu hadisə ilə əlaqədar Çeçenistandakı fəaliyyətini müvəqqəti dayandırmaq qərarına gəlib.[23].
“Novaya qazeta”nın baş redaktoru Dmitri Muradovun sözlərinə görə, bu, siyasi qətldir: "Natalya Estemirovanı tanıyan hər kəs bilir ki, o, bizneslə məşğul olmayıb və heç bir şübhəli məsələyə bulaşmayıb. Onun bir motivi var idi - insanın yaşamaq hüququ, insan ləyaqəti. Kremlimizi, Belodumovu və başqa müxtəlif hökmdarları çaşdıran bu köhnəlmiş şeylərdən narahat idi. Natalya Estemirova ciddi şəkildə insan həyatını dövlətin mənafeyindən qat-qat üstün hesab edirdi".[24]
Öz fikri üzərində dayanan Dmitri Muratov Estemirova ilə son dialoqunu belə xatırlayır: "Nataşa, çıx get, təcili çıx. Heç kim kömək etməyəcək. Artıq onların heç bir məhdudiyyəti yoxdur, heç nə yoxdur. Sadəcə çıxın, təcili oradan çıxmalısınız. O, mənə cavabında təhlükənin nə qədər real olduğunu başa düşdüyünü dedi".[24]
Fransanın xarici işlər naziri Bernar Kuşner hüquq müdafiəçisinin qətlini pisləyib: "Natalya Estemirovanın öldürülməsi xəbəri məni dəhşətə gətirdi. Fransa bu dəhşətli qətli son dərəcə qətiyyətlə pisləyir". O, qatillərin tapılıb mühakimə olunması üçün mümkün olan hər şeyin edilməsini tələb edib.[24]
Bu barədə danışan İsveçin Avropa İttifaqına sədrliyinin nümayəndəsi, İsveçin xarici işlər naziri Karl Bildt bu barədə fikirlərini belə ifadə edib: "Biz bu qəddar hərəkəti pisləyirik və hakimiyyət orqanlarını günahkarları tapmağa və bunun üçün lazım olan hər şeyi etməyə çağırırıq".[24]
ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurası qatillərin tapılıb cəzalandırılmasını tələb edən bəyanat yayımlayıb.[25]
Hakimiyyət nümayəndələrinin reaksiyası
redaktəMətbuat katibi Natalya Timakovanın sözlərinə görə, Rusiya prezidenti Dmitri Medvedev “bu qətlə qəzəbləndiyini bildirib və Rusiya Federasiyası Prokurorluğu (SKP RF) yanında İstintaq Komitəsinin rəhbəri Aleksandr Bastrıkinə qətlin araşdırılması üçün bütün lazımi tədbirləri görməyi tapşırıb. "Bu qəsdən adam öldürmənin Natalya Estemirovanın hüquq müdafiəsi fəaliyyəti ilə bağlı ola biləcəyi aydındır. Cinayətkarlar üçün cəza o qədər sərt olmalıdır", - deyə, prezidentin mətbuat katibi vurğulayıb. Prezident həmçinin Estemirovanın ailəsinə və yaxınlarına başsağlığı verib.[24]
Rusiya prezidenti Dmitri Medvedev Estemirovanın qətlini onun fəal insan hüquqları fəaliyyəti ilə əlaqələndirib.[26]
Estemirovanın qətlini şərh edən Çeçenistan prezidenti Ramzan Kadırov bunu “dəhşətli” hadisə adlandırıb və cinayətkarların axtarışına şəxsən nəzarət edəcəyini bildirib. Onun sözlərinə görə, “çeçenlərin adət-ənənələrinə uyğun olaraq” qeyri-rəsmi araşdırma da aparılacaq.[27][28] Ramzan Kadırov da Oleq Orlovun dediklərini qətiyyətlə təkzib edərək, şəxsən ona zəng edərək qeyd edib ki, “bunun yalan olduğu ortaya çıxanda utanacaqsınız. Siz prokuror və ya müstəntiq deyilsiniz ki, belə açıqlamalar verəsiniz”.[29][30]
İstintaqın gedişi
redaktə2009-cu il iyulun 15-də hüquq müdafiəçisinin başına gələnlərlə bağlı iki cinayət işi açılıb: Çeçenistanda - “adam oğurluğu” maddəsi ilə, İnquşetiyada isə “qətl” və “qanunsuz silah alveri” maddələri ilə. “Komsomolskaya Pravda” qəzetinin məlumatına görə, 2009-cu il iyulun 16-da onlar bir işdə birləşdirilib və bu iş Rusiya Federasiyası İstintaq Komitəsinin Cənub Federal Dairəsi üzrə Baş İstintaq İdarəsinə verilib. Estemirovanın hüquq müdafiəsi fəaliyyətinin qətlin əsas motivi olduğu bildirilir.[31]
2011-ci ilin iyul ayına olan məlumatlara görə, istintaq Natalya Estemirovanın qətlinin əsas versiyasını çeçen yaraqlıların İslam Uspaxadjievin dəstəsindən qisas alması hesab edir.[32] 2013-cü ilin iyul ayına olan məlumata görə, İstintaq Komitəsi istintaqın davam etdiyini bildirib: “Müstəntiqlər tam əmindirlər ki, Alxazur Başayev bu cinayətlərin törədilməsində iştirak edib (...) Müstəntiqlər də əmindirlər ki, bu cinayətlərin motivi Estemirovanın nəşrlərinə görə qisas almaqdır”.[33] “Memorial” hüquq müdafiə mərkəzinin rəhbəri A.Çerkasovun sözlərinə görə, “istintaq dayandırılıb, yəni şübhəlilər nə sağ, nə də ölüdür”.[34]
Qətlə yetirilən qadının bacısı Svetlana Estemirova 2011-ci ildə Rusiyaya qarşı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə şikayət edib. 2021-ci il avqustun sonunda Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Natalya Estemirovanın qətli ilə bağlı hökm çıxarıb. Məhkəmə düzgün araşdırma aparılmaması baxımından pozuntu aşkar edib. Lakin məhkəmə Estemirovanın dövlət nümayəndələri tərəfindən oğurlanmasını və onun qətlində dövlətin əli olduğunu sübuta yetirməmiş hesab edib.[35]
Xatirəsi
redaktə16 iyul 2009-cu ildə Natalya Estemirova ilə Qroznıda 100-500 nəfərin iştirak etdiyi vida mərasimi keçirildi.[36] Bundan sonra Natalya Estemirova Çeçenistanın Qudermes rayonunun İşxoy-Yurt kəndində dəfn edilib.[37]
Həmin gün Moskvada Novopuşkinski meydanında və Sankt-Peterburqda Triniti meydanında mərhum hüquq müdafiəçisinin xatirəsinə həsr olunmuş mitinqlər keçirilib.[37]
2009-cu il iyulun 17-də Parisdə Sen-Mişel meydanında qətlə yetirilən hüquq müdafiəçisinin xatirəsinə mitinq keçirilib. Mitinqdə 150 nəfərə yaxın adam iştirak edib.[38]
8 iyul 2010-cu il tarixində Moskvada Müstəqil Mətbuat Mərkəzində “Natalya Estemirovanın qətlinin araşdırılması: istintaqa suallar” adlı mətbuat konfransı keçirilib.[39]
2010-cu il iyulun 15-də Estemirova bütün dünyada xatırlanıb. Memorial veb-saytında baş tutmuş tədbirlərin bəziləri barədə məlumat yerləşdirilib.[40]
2011-ci il iyulun 15-də Moskva, Nazran, Yekaterinburq, Münhen və başqa şəhərlərdə Estemirovanın xatirəsinə mitinqlər keçirilmişdir.[41] Qətlə yetirilən hüquq müdafiəçisinin həmkarları – “Memorial”, FIDH əməkdaşları və “Novaya qazeta”nın jurnalistləri Moskvada “Natalya Estemirovanın qətlindən iki il sonra: istintaq yanlış yolla gedir” hesabatını təqdim ediblər.[42]
İstinadlar
redaktə- ↑ 1 2 Russian activist 'found murdered' (ing.). // BBC News Online 2009.
- ↑ 1 2 Некролог: Наталья Эстемирова Arxivləşdirilib 2009-07-19 at the Wayback Machine. // ru:Русская служба Би-би-си, 16 июля 2009
- ↑ Меркель напомнила Медведеву про убийство Натальи Эстемировой Arxivləşdirilib 2014-10-06 at the Wayback Machine. // Вечерние Ведомости, 15 июля 2010 (Yoxlanılıb 15 iyul 2010)
- ↑ Татьяна Мерзлякова: Наталья Эстемирова до конца билась за права человека Arxivləşdirilib 2014-10-06 at the Wayback Machine. // Кавказский узел, 24 июля 2009 (Yoxlanılıb 11 iyul 2010)
- ↑ "Эстемирова в Лентапедии". 2010-07-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-08.
- ↑ "Мемориал. Убийство Натальи Эстемировой". 2012-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-17.
- ↑ Санникова, Елена. "Жизнь, отданная защите людей". ru:Путин должен уйти. Первая публикация в 9-м номере журнала (газеты) «ru:За права человека», октябрь 2009. 2011-07-15. 2017-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-15.
- ↑ "Памяти Натальи Эстемировой". Правозащитный Центр «Мемориал». 2019-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-15.
- ↑ Васильчук, Татьяна. "«Я "здесь" чужая и "там" — не своя»". ru:Новая газета. 2016-12-15. 2016-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-15.
- ↑ (ing.)Что такое 'Правильная жизнедеятельность'? Arxivləşdirilib 2008-11-17 at the Wayback Machine, Награда «Правильная жизнедеятельность»
- ↑ (ing.)Награждение г-жи Натальи Эстемировой и г-на Сергея Ковалёва медалью Роберта Шумана Arxivləşdirilib 2009-07-21 at the Wayback Machine, Европейская народная партия — Европейские демократы, Страсбург, 13 января 2005 г.
- ↑ (ing.)Мерид Магайр вручает награду Анны RAW in WAR Наталье Эстемировой Arxiv surəti 21 iyul 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-07-21 at the Wayback Machine, Инициатива Нобелевских Женщин, 5 октября 2007 г.
- ↑ (ing.)Правосудия ради Наташи Arxivləşdirilib 2011-07-27 at the Wayback Machine, RAW in WAR, 15 июля 2009 г.
- ↑ "Лауреаты первой премии Московской Хельсинкской группы в области защиты прав человека за 2009 год | Московская Хельсинкская группа". www.mhg.ru. 2021-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-29.
- ↑ 1 2 Эстемирова, Наталья Arxivləşdirilib 2011-03-16 at the Wayback Machine на Лентапедии.
- ↑ Помощь дочери Натальи Эстемировой. Arxivləşdirilib 2009-10-29 at the Wayback Machine Сайт общества «Мемориал». (Yoxlanılıb 9 avqust 2009)
- ↑ «Ее похитили, пока я спала». Интервью с дочерью чеченской правозащитницы Натальи Эстемировой, убитой десять лет назад Arxivləşdirilib 2021-12-21 at the Wayback Machine // «Настоящее время», 15.07.2019
- ↑ Биография Arxivləşdirilib 2009-07-18 at the Wayback Machine на сайте «Кавказского узла» Arxivləşdirilib 2020-09-14 at the Wayback Machine.
- ↑ 1 2 "Найдено тело похищенной в Грозном правозащитницы". 2009-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-15.
- ↑ Громкое убийство Arxivləşdirilib 2014-10-06 at the Wayback Machine, ru:Интерфакс, 16 июля 2009 г.
- ↑ Олег Орлов: «Это не последняя смерть» Arxivləşdirilib 2009-07-15 at the Wayback Machine Радио "Свобода. 15.07.2009. (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ Официальное заявление ПЦ «Мемориал» об убийстве Натальи Эстемировой Arxiv surəti 29 iyul 2009 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2009-07-18 at the Wayback Machine. 15 июля 2009. (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ «Мемориал» решил свернуть деятельность в Чечне. Arxivləşdirilib 2009-07-21 at the Wayback Machine Lenta.ru. 18.07.2009. (Yoxlanılıb 18 iyul 2009)
- ↑ 1 2 3 4 5 Правозащитница «Мемориала», расследовавшая убийства и похищения, сама похищена в Грозном и найдена мёртвой в Ингушетии. Arxivləşdirilib 2009-07-18 at the Wayback Machine News.ru. 15 июля 2009. (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ White House condemns killing of Russian rights activist Arxivləşdirilib 2009-07-19 at the Wayback Machine ru:Reuters. Jul 15, 2009. (ing.) (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ Эхо Москвы / Новости / Новости Эха / Четверг, 16.07.2009 / Более суток прошло с момента убийства правозащитницы Наталья Эстемировой https://echo.msk.ru/news/606055-echo.phtml Arxivləşdirilib 2009-07-22 at the Wayback Machine
- ↑ Смелый человек. Arxivləşdirilib 2010-04-10 at the Wayback Machine Л. Мовсесян. Lenta.ru, 16.07.2009. (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ Выстрел в голову. Arxivləşdirilib 2009-07-19 at the Wayback Machine «ru:Московский комсомолец», 16 июля 2009. (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ Человек, «представившийся Кадыровым», заявил главе «Мемориала», что не причастен к убийству Эстемировой. Arxivləşdirilib 2009-07-19 at the Wayback Machine News.ru. 16.07.2009. (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ "ПРАВО.RU — Кадыров отрицает причастность к убийству Эстемировой". 2014-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-07-18.
- ↑ СКП назвал основную версию убийства чеченской правозащитницы Arxivləşdirilib 2014-10-09 at the Wayback Machine Lenta.ru. 16.07.2009. (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ Радио «Маяк» — Наталье Эстемировой отомстили боевики[ölü keçid]
- ↑ Расследование уголовного дела об убийстве Натальи Эстемировой продолжается Arxivləşdirilib 2013-10-10 at the Wayback Machine Следственный комитет 15.07.13
- ↑ «Мемориал»: убийц Натальи Эстемировой никто не ищет Arxivləşdirilib 2013-07-18 at the Wayback Machine Би-би-си
- ↑ "ЕСПЧ признал ненадлежащим расследование убийства Натальи Эстемировой". ru:Би-би-си. 2021-08-31. 2021-08-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-31.
- ↑ Более суток прошло с момента убийства правозащитницы Наталья Эстемировой Arxivləşdirilib 2009-07-19 at the Wayback Machine. // Радиостанция «ru:Эхо Москвы», 16 июля 2009 (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ 1 2 Акции памяти Натальи Эстемировой прошли сегодня в Москве и Санкт-Петербурге Arxivləşdirilib 2016-03-13 at the Wayback Machine. // Радиостанция «ru:Эхо Москвы», 16 июля 2009 (Yoxlanılıb 16 iyul 2009)
- ↑ Бакланов А. В Париже проходит митинг памяти Натальи Эстемировой Arxivləşdirilib 2009-07-18 at the Wayback Machine. // «Кавказский узел», 17 июля 2009 (Yoxlanılıb 17 iyul 2009)
- ↑ "Мемориал". 2015-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-23.
- ↑ "Мемориал". 2012-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-23.
- ↑ "Мемориал". 2012-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-23.
- ↑ "Мемориал". 2015-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-23.
Xarici keçidlər
redaktə- Два года после убийства Натальи Эстемировой: следствие идёт по ложному пути. Совместное расследование «Новой газеты», правозащитного центра «Мемориал» и Международной федерации за права человека (FIDH) // «ru:Новая газета», № 76 от 15 июля 2011
- Robert Schuman Medal- Natalya Estemirova (ing.)
- Natalia Estemirova, Russia (ing.)
- Menschenrechtlerin im Kaukasus erschossen (alm.)
- BBC Russian — Россия — Некролог: Наталья Эстемирова
- Реакция мировых лидеров, политических деятелей и правозащитников на убийство Эстемировой.
- Asesinada una activista que investigaba abusos en Chechenia (isp.)
- Общая страница «Памяти Натальи Эстемировой» на сайте Общества «Мемориал»
- Официальное заявление ПЦ «Мемориал» об убийстве Натальи Эстемировой. 15 июля 2009.
- Статьи о Наталье Эстемировой на сайте газеты «Камышловские известия».
Müsahibəsi
redaktə- Интервью Натальи Эстемировой о своей правозащитной деятельности. Международная амнистия. 7 октября 2008. (Yoxlanılıb 18 iyul 2009)
