Saqa - Wikipedia

Müasir tədqiqatçılar saqaları bir neçə alt qrupa ayırırlar. Bunlardan bəziləri Skandinaviya hökmdarlarının həyatlarından bəhs edən "kral saqaları"(Konungasögur), mifoloji və əfsanəvi hadisələrdən bəhs edən "əfsanəvi saqalar" (Fornaldarsögur) və "ailə saqaları" adıyla da bilinən "İslandiyalılar haqqında qısa hekayələr" (Íslendingaþættir), "İslandiya saqaları" (Íslendinga sögur), "cəngavər saqaları" (Riddarasögur), "Qrenlandiya saqaları" (Grænlendingasögur), "müqəddəslər haqqında saqalar" (Heilagra manna sögur) və s. Bunlar arasında ən məşhur və ədəbi cəhətdən üstün tutulan İslandiya saqalarıdır. Daha çox zadəganlar haqqında olan saqalardan fərqli olaraq İslandiya saqaları, ümumiyyətlə, kəndlilərin başına gələn hadisələrdən bəhs edir. Əsas qəhrəmanlar kəndlilər olmasalar belə, hər halda, saqa oxuyucularından daha üst sinifə də aid deyillər. Təxminən 930-1050-ci illəri arasındakı dövrün "saqalar çağı" olaraq tanınmasını təmin edən bu saqalar təxminən 1190-1320-ci illər arasında yazıya alınmışdı.

İslandca "danışmaq" mənasını verən "seqja" sözündən törəyən "saqa" sözünün lüğəvi mənası "deyilən, söylənmiş" deməkdir. Bu törəmə İslandiya ədəbiyyatında şifahi təhkiyənin nə dərəcədə əhəmiyyətli yer tutduğunun sübutudur. Bu səbəbdən, müasir ədəbiyyat tarixçiləri və tədqiqatçıları saqaların tarixi hadisələrdən daha çox bədii estetikanı əks etdirmək məqsədli olduğunu düşünsələr də, cəmiyyətin adət-ənənəsi və həyat tərzindən bəhs etməsi baxımından saqalar bənzərsiz qaynaqlardır. Bundan əlavə, saqalarda İslandiyada xristianlıqdan öncəki bütpərəstlik dövrünə dair əhəmiyyətli məlumatlara da rast gəlinir.

Saqalarda qəhrəmanlıq və sədaqət kimi məfhumlar ön plandadır. İntiqam duyğusu və xüsusilə qan davaları tez-tez işlənən mövzulardır. Müasir hekayə və romandan fərqli olaraq xarakterlərin və tiplərin davranışlarını istiqamətləndirən daxili düşüncələrinə və yazarın şəxsi fikirlərinə yer verilmir.

Ümumilikdə otuz yaxud qırx İslandiya saqası mövcuddur. Bunların içində ən tanınmışları, məşhur Orta əsr müəlliflərindən biri Snorri Sturlusona aid olduğu hesab edilən "Egils saga" (Eqillin saqası), bir qanun qaçağını mövzu alan "Gísla saga" (Gislinin saqası), sevdiyi insanınn ölümünə səbəb olan Qudrunun və ailəsinin digər üzvlərinin faciəvi əhvalatlarından bəhs edən "Laxdaela saga" (Laksardal sülaləsinin/xalqının saqası) və ən yaxşı saqa olaraq qəbul edilən qəhrəman Qunnarr və müdrik Nyall ilə oğullarının hekayəsindən bəhs edən "Njáls saga"dır (Nyallın saqası). 13-cü əsrə aid "Möðruvallabók" adlı bir əlyazmada on bir ədəd İslandiya saqası vardır.

13-cü əsrdə mövzularını əfsanələrdən götürən saqalar getdikcə artmışdır. Tarixi gerçəklərə bağlı qalmamaqla bərabər, fövqəltəbii elementlərlə bəzədilmiş bu saqalar İslandiyanın kəşfindən əvvəlki Skandinaviya tarixindən bəhs edir. Ümumiyyətlə, çox qədim hadisələrdən bəhs edən və "Fornaldar saga" (Antik dövr saqası) olaraq bilinən bu saqalardan biri "Nibelunqen əfsanələri"ndən danışan və 1270-ci ildə yazılmış "Völsunga saga"dır. İsland dili o vaxtdan müasir dövrə qədər çox az dəyişdiyinə görə, saqalar hələ də ilk yazıldıqları hallarıyla, tərcüməyə ehtiyac olmadan island dilində danışan şəxslər tərəfindən rahatlıqla başa düşülür.