Epilepsiya - Wikipedia
Bu məqalənin üslubu və ya stili Vikipediyada istifadə olunan ensiklopedik tərzdə olmaya bilər. |
Epilepsiya – əsas əlaməti təkrarlanan və adətən provokasiya olunmayan (refleks epilepsiyalar istisna olmaqla) epilepsiya tutmaları (ET) olan, müəyyən sindromlar zamanı şəxsiyyətin dəyişilməsinin xüsusi tipi və psixi pozuntularla müşayiət edilən müxtəlif etiologiyalı heterogen xəstəliklər qrupudur. Epilepsiya tutması – baş beyin neyronlarının həddən artıq güclü, hipersinxron boşalmasının klinik təzahürüdür. ET epileptik boşalmalara cəlb olunmuş baş beyin şöbələrinin funksional vəziyyətindən asılıdır və bu zaman ali baş beyin funksiyalarının pozulması, düşüncənin pozulması, anomal sensor və psixi hissiyyatlar, hərəki (motor) pozuntular, yayılmış tutmalar müşahidə olunur.
Epilepsiya ən qədim xəstəliklərdən biridir. Müasir həyat tərzi ilə əlaqədar olan bəzi xəstəliklər istisna olmaqla bütün xəstəliklər elə insanın yaranması ilə başlayıb, yəni qədim dövrdən mövcud olub. Epilepsiya xəstəliyi çox maraqlı və insan beyni ilə maraqlananlar qarşısında böyük imkanlar açan nevroloji bir patalogiyadır. Klinikası ilə əlaqədar olaraq xalq dilində ona müxtəlif adlar verilib: ürəkgetmə, qıcolma və s. Xəstəliyin etimoloji adında bu ənənə özünü göstərir. Epilesiya sözü yunanca "epilambano" sözündən götürülüb mənası "yıxılıram" "tuturam" deməkdir. Bundan başqa, epilesiyanın xarakterik klinikası və gedişi qədim insanların şüurunda qəribə duyğular formasında əks olunub. Ona "ilahi xəstəlik", "Herkules xəstəliyi" kimi adların verilməsi məhz onun o zaman üçün anlaşılmaz olan tutmaları ilə bağlı olub və nəhayət epilepsiyaya "dahi xəstəliyi" damğasının vurulması da elə-belə olmayıb. Tarixə müraciət etsək, görərik ki, Napoleon Bonapart, Yuli Sezar, Dostoevski, Qeorq Fridrix Hendel, Alfred Nobel, Dante kimi böyük tarixi şəxsiyyətlər bu xəstəlikdən əziyyət çəkib. Tibbi ensiklopediyanın məlumatına görə, bu xəstəliyin baş verməsinin səbəbi sinir sisteminin pozulmasıdır, amma heç də psixi xəstəlik deyil. İnsan çox əsəbləşəndə, tez-tez spirtli içkilər qəbul edəndə, hətta çoxlu dərman qəbul edəndə də epilepsiya tipli tutmalar təhlükəsi meydana çıxır.
Epidemiologiya
redaktəMüxtəlif məlumatlara görə, epilepsiya ilə xəstələnmənin rast gəlmə tezliyi il ərzində 100 000 nəfər əhaliyə 30–50 hadisə təşkil edir. Epilepsiyanın inkişaf riski 20 yaşa qədər 1%, 75 yaşa qədər isə 3%-ə bərabərdir.
XBT-10 üzrə təsnifat
redaktəG40 Epilepsiya
G41 Epileptik status
G40 və F02.8.2 Epilepsiya ilə bağlı demensiya
G40 və F06.2 Epilepsiya zamanı şizofreniyayabənzər psixoz
G40 və F06.3 Üzvi mənşəli əhval (affektiv) pozuntuları
G40 və F06.8 Əlavə göstərişlər olmadan epileptik psixoz
G40 və F07.0 Üzvi mənşəli şəxsiyyət pozuntusu
İnstrumental müayinələr
redaktəElektroensefaloqrafiya (EEQ) – epilepsiya diaqnozu qoyulması və epilepsiya sindromunun müəyyən edilməsi üçün istifadə olunur, lakin bu metodun üstünlükləri və məhdudiyyətlərini bilmək lazımdır. Klinikasız yalnız EEQ-nin nəticəsi epilepsiya diaqnozunun qoyulması üçün kifayət deyil. Epilepsiyaya düçar olmayan insanların arasında EEQ-də qeyrispesifik anormal dəyişikliklər tez-tez aşkar olunur (xüsusilə yaşlı pasiyentlərdə, miqrenli xəstələrdə, psixotik hallarda, hətta sağlam insanlarda və s.). Normal EEQ epilepsiya diaqnozunu istisna etmir. EEQ anormal dəyişikliklər göstərməsə də, epilepsiya diaqnozu qoyula bilər. Normal EEQ dalğalarının anormal epileptik dalğalar kimi qəbul olunması ilə bağlı səhvlər tez-tez baş verir. Uşaqlarda bu kimi səhvlər daha çoxdur. Buna görə də, uşaqların EEQ müayinəsi uşaq epilepsiyası sahəsində təcrübəsi olan mütəxəssis tərəfindən aparılmalıdır. Neyrovizualizasiya Epilepsiyanın səbəbi olan beynin struktur dəyişiklərinin aşkar edilməsində MRT müayinəsi KT müayinəsindən daha üstündür. Epilepsiyaya düçar omuş uşaqların əksəriyyəti MRT müayinəsindən keçməlidirlər. Yalnız aşağıda göstərilən sindromlar MRT müayinəsi üçün göstəriş deyil:
- idiopatik yayılmış epilepsiyalar (uşaqların absans epilepsiyası, gənclərin mioklonik epilepsiyası, gənclərin absans epilepsiyası)
- uşaqların mərkəzi-gicgah spayklarla xoşxassəli epilepsiyası
Genetik tədqiqatlar Epilepsiyanın yaranmasında genetik təsirlər çoxdur. Xəstənin nəslində epilepsiyanın olub- olmaması diaqnozu dəqiqləşdirmək və proqnozu müəyyənləşdirmək üçün çox vacibdir. Buna görə də, bütün epilepsiyalı xəstələrdə əvvəlki 2 nəsli əhatə edən genealoji ağac tərtib edilməlidir və burada bütün nevroloji və psixi pozuntular qeyd olunmalıdır. Genealoji ağaca nənə, baba; əmi, dayı, xala, bibi və onların uşaqları; ata, ana; qardaş, bacı və onların uşaqları; xəstənin öz uşaqları daxil edilməlidir.
Əlamətlər
redaktəEpilepsiya baş-beyinin xroniki xəstəliklərinə aiddir. Əsas aparıcı əlaməti tez-tez xəstədə epileptik tutmaların olmasıdır. Bu xəstəlik müxtəlif formada olan tutmaları ilə tanınır. Epiletik tutmalar 2 yerə bölünür:kiçik və böyük tutmalar. Epilepsiyalı insanların xarakterik görünüşü və ya davranışı da olur, Onların gözlərinə baxsanız, soyuq parlaqlıq, narahatlıq görə bilərsiniz. Epilepsiyanın bir neçə saniyə davam edən "absans" tipli formlarından tutmuş tutmaları dövri şəkildə təkrarlanaraq uzun müddət davam edən Epileptik statusa qədər formaları var.
Gecə epileptik tutmaları deyilən bir hal var ki bu zaman tutmaların əmələ gəlməsi yuxu ritminin dəyişməsi ilə əlaqədar olur. Bu zaman yuxuda olan şəxs ayılaraq xaotik, əl-qol hərəkətləri edir. Adətən epileptik tutmalar baş verməmişdən qabaq xəstədə aura deyilən bir hal baş verir, sanki xəstə hiss edir ki, onda tutma baş verəcək. Aura özünü narahatlıq, başgicəllənmə, görmənin zəifləməsi kimi büruzə verir. Qazanılma epilepsiyada isə kəllə beyin travmaları, beyin toxumasının şişləri, qansızma, alkoqol zəhərlənməsi və s təsirindən beyində oyanıq sahə yaranır.
- Epileptiklər normal həyat sürə bilirlər
- Epilepsiya ətrafdakılar üçün təhlükə törətmir, sadəcə onlar əsəbi ola bilirlər
- Epilepsiya hazırda müalicə olunur.
Epilepsiya sindromuna səbəb olan amillər: -İltihabı xəstəliklər, -Meningit. -Ensefalit. -Zəhərli zob. -Qaraciyər xəstəlikləri. -Revmatizm. -Hədsiz insulin qəbulu, -Kalsium çatışmazlığı. Epilepsiya 2 cür olur: irsi-genetik faktor və sonradan qazanılmış. Sonradan qazanılmış epilepsiyaya doğuş və ya qəza vaxtı zədə almaq daxildir. Bəzən doğuş vaxtı uşaqlar zədə alır. Həmin zədə nəticəsində beyində kista əmələ gəlir. Bu kista 20–25 il sakit qala bilər, bəzənsə heç özünü göstərməz, amma hamiləlik dövründə kista daha da böyüyəcək, beyində qıcolmalar başlayacaq. Bu xəstəlik müxtəlif formada olan tutmaları ilə tanınır. Epiletik tutmalar 2 yerə bölünür: kiçik və böyük tutmalar. Epilepsiya xəstəliyinin səbələrindən ən çoxu beyin travmaları ilə əlaqədardır. Travmanın növü (anadangəlmə və ya qazanılma) təyin olunur. Travmadan sonrakı çapıq dəqiqliyi görünür, nevroloqun müalicəsində onun böyük əhəmiyyəti var. Ən vacibi beyindəki həcmli proseslərin diaqnostikasıdır ki, bu diaqnozun erkən qoyulması xəstəliyin vaxtında aşkar olunub müalicə edilməsinə imkan yaradır,
Müalicəsi
redaktəMüalicənin əsas prinsipi – minimum əlavə təsirlərlə maksimum terapevtik effektivlik əldə etməkdir.
► Epilepsiyanın müalicəsi yalnız dəqiq diaqnoz qoyulduqdan sonra başlana bilər
► EƏP-lərin qəbulunun başlanması haqqında qərarı pasiyent və epilepsiya üzrə mütəxəssis verməlidir
► "Epilepsiya önü" termini və "epilepsiyanın profilaktik müalicəsi" taktikasının heç bir mənası yoxdur (ağır kəllə-beyin travması istisnadır)
► Epilepsiyanın müalicəsinə təkrar tutmadan sonra başlamaq lazımdır[3]
Epilepsiyanın müalicəsində əsasən antikonvulsanlardan istifadə olunur ki, onların istifadəsi insanın həyatı boyu davam edə bilər.[4] Antikonvulsantın seçimi nöbet növündən, epilepsiya sindromlarından, tibbi vəziyyətindən və xəstənin qəbul etdiyi digər dərmanlardan asılıdır. İstədiyiniz effekti vermədikdə, başqa bir dərmana keçmək tövsiyə olunur. Kannabinoid əsaslı antikonvulsanlar bəzən xüsusilə Lennox-Gastaut sindromu və Dravet sindromu olan xəstələr üçün tövsiyə oluna bilər,[5] lakin bu cür dərmanların lisenziyası ciddi şəkildə bir neçə ölkə ilə məhdudlaşır.[6] Eyni anda iki dərmanı yalnız biri təsir etmədikdə qəbul edin. Halların təxminən yarısında birinci vasitə təsirli olur, ikincisi təxminən 13% daha çox təsir göstərir. Üçüncü və ya ikisinin birləşməsi əlavə 4% kömək edə bilər.[7] İnsanların təqribən 30%-də antikonvulsanlarla müalicəyə baxmayaraq, qıcolmalar davam edir.[8]
Həmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
- ↑ "EPİLEPSİYANIN DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL" (PDF). 2016-11-20 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-26.
- ↑ "Epilepsies: diagnosis and management". nice.org.uk. 2019-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-09.
- ↑ "Epilepsy: what helps fight the disease". amsterdammarijuanaseeds.com. 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-09.
- ↑ "Phenytoin versus valproate monotherapy for partial onset seizures and generalised onset tonic-clonic seizures". pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. 2023-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-09.
- ↑ "Medical Aspects of Disability, Fourth Edition". books.google.com. 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-09.
- ↑ "Genetics of epilepsy". pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. 2023-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-09.
