Qdansk Ratusasi - Wikipedia

Qdansk Əsas Şəhər ratuşa binası şəhərin mərkəzi hissəsindəki Dluqa küçəsinin və uzun bazar meydanının (pol. Długi Targ) kəsişməsində yerləşir; ölkə əhəmiyyətli qədim abidələrin böyük qismi şəhər mərkəzinin bu hissəsində cəmləşdirilmişdir. Şəhərin qərb səmtində yerləşən Müqəddəs Georgi qardaşlığının həyətindən məşhur Yaşıl darvazalara kimi uzanan Dluqa küçəsi və bazar meydanı tamamilə piyadaların xidmətinə verilmiş və öz impozant görünüşünə görə qeyri-rəsmi olaraq "Kral yolu" (pol. Droga Królewska) adlandırılmışdır. Qdansk şəhərinin mərkəzi boyunca keçən Kral yolu ilə qədim zamanlarda kral nümayişləri addımlayır, paradlar, böyük və təntənəli bayram mərasimləri keçirilirdi. Qədim vaxtlarda olduğu kimi, günümüzdə də həmin yolun hər iki tərəfində bankirlərin, gəmi və hanza gildiyalarının sahiblərinin məskunlaşdığı gözəl, fasadları zəngin ornamentlərlə bəzənmiş çoxlu ev qorunub saxlanılmışdır (zəngin şəhər sakinləri artıq 1331-ci ildən başlayaraq burada öz mülklərini inşa etməyə başlamışdılar). Hazırda bu binaların birinci mərtəbələrində çoxlu restoran, mağaza, kafe, bar və pab müəssisələri yerləşir^[3]. Ratuşa binasının ətrafı turist və yerli sakinlər tərəfindən daim qələbəlikli və izdihamlı olur. Yayda turistlər ratuşanın seyretmə qülləsində yerləşən üstüörtülü qalereyaya qalxa bilərlər; təxminən 50 metr hündürlükdə yerləşən baxış meydançasından Qdansk şəhərinə təkrarolunmaz mənzərə açılır^[4]. Ratuşa binası hündürlüyünə görə qotik üslublu Bakirə Məryəm kilsəsindən sonra Əsas Şəhərdə ikinci yerdə durur və Qdansk şəhərinin ən tez nəzər cəlb edən dominantlarından biri hesab edilir^[5].

Təhlükəsizliyin mühafizə edilməsi məqsədilə, bütün ictimai nəqliyyat vasitələrinin əraziyə daxil olmasına qadağa qoyulmuşdur; belə ki, tramvay da daxil olmaqla, avtobus və digər böyükhəcmli ictimai nəqliyyat vasitələrinin ən yaxın dayanacaqları "Podvale Pjedmeyske" (pol. Podwale Przedmiejskie) adlanan geniş küçə boyunca quraşdırılmışdır^[6].

Qdansk şəhərinin ilk ratuşa binası hələ 1298-ci ildə kral I Vladislav Loketekin imtiyazları əsasında inşa edilmiş və uzun illər Hanza ittifaqının mülkiyyətində olmuş kontora binasının yenidən layihələşdirilməsi prosesi nəticəsində yaradılmışdır^{[~ 2]}; başqa müəssisənin binasına yerləşdirilmiş bu mərkəz başlanğıcda daha çox məhkəmə funksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün xidmət göstərirdi. Məhkəmə binası 1336-cı ilə kimi öz fəaliyyətini müntəzəm olaraq davam edirdi, daha sonra isə onun, şəhər şurasının yeni inşa edilmiş binasına daşınılmasına dair qərar qəbul edilir. Bununla belə, təzə binanın ölçüləri olduqca kiçik olduğu üçün bəzi bələdiyyə müəssisələri şəhər özünüidarəetmə strukturundan ayrılaraq, kənar ərazilərdəki digər binalara köçürülmüşdürlər^[7].

İlk şəhər idarəetmə orqanını inşaat tarixi məlum deyil. Lakin buna baxmayaraq, 1308-ci ildə Qdansk şəhərinin qədim idarəçilik mərkəzinin Tevton ordeninin cəngavərləri tərəfindən dağıdıldığını bəhs edən yazılı salnamələr mövcuddur.

Müasir ratuşa binasının ən qədim hissəsinin inşası əsasən 1327–1336-cı illər arasında icra edilmişdir, tikilmiş binanın həcminin böyük olmaması səbəbi ilə bir neçə ildən sonra cari tikilinin genişləndirilməsinə ehtiyac yaranmışdır. 1346-cı ildə Lübek hüquqlarının Külm hüquqları ilə əvəz olunması nəticəsində (bu dəyişikliyə əsasən, məhkəmə sədrliyinin (şəhər skamyası) şəhər hakimiyyətindən ayrılması baş tutmuşdur)^{[~ 3]}, təsis edilmiş yeni müəssisələr üçün iki ayrıca zalın yaradılmasına dair göstəriş verilmişdir (hər bir müəssisə bir-birindən fərqli funksiyanı yerinə yetirdiyi üçün iki müstəqil otağın yaradılması labüd addım olaraq qiymətləndirilirdi)^[8]. Beləliklə, 1357-ci ildə ratuşa binasının nəzdində böyük şura zalı yaradılmışdır^[9].

Ratuşa binasının ilk böyükmiqyaslı genişləndirmə işləri 1378-ci ildə başladılmışdır; məhz həmin dövrdə şəhər Külm xartiyasının tamhüquqlu üzvünə çevrilir və burada əsasən Şimali Almaniyadan olan ticarətçilər məskunlaşır (şəhərin Dansiq adlandırılmasının başlıca səbəbi də əhali sayının daha çox almanlardan ibarət olması idi)^[10]. Henrix Ungerdinin rəhbərliyi altıda aparılan rekonstruksiya işləri təxminən 1382-ci ilə kimi davam etmişdir. Daha sonra onun göstərişinə uyğun olaraq, burada həmçinin daşınılan malların ümumi çəkisini yoxlayan avadanlıqlarla təchiz edilmiş otaq və məhkəmə prosesinin aparılması üçün nəzərdə tutulmuş məşhur Qırmızı zal (pol. Sala Czerwona) tikilmişdir. Yenidənqurma işləri çərçivəsində birinci və ikinci mərtəbənin arasında olan tavan arakəsməsi ləğv edilir və yaramış yeni nəhəng məkanda reprezentativ görkəmə malik şəhər şurasının iclas otağı yaradılır (hazırda bura "Bəyaz oda" adı ilə tanınır). Aparılmış həmin rekonstruksiya işləri nəticəsində binanın Dluqa küçəsinə açılan ön hissəsinin memarlıq cizgiləri formalaşmış və ciddi dəyişikliyə uğramadan günümüzə kimi qorunub saxlanılmışdır. Binanın zəngin ornamentli interyerlərindən fərqli olaraq, eksteryer olduqca soyuq təəssürat yaradırdı. Bunun başlıca səbəbi, bələdiyyə başçısının həddindən artıq israfçıl olmaması barəsində yayılmış ideoloji düşüncələr ilə bağlı idi. Yalnız Tevton ordeninin şəhərdən qovulmasıdan sonra bu köhnəlmiş ideologiyaya son qoyulmuş və binanın sonrakı genişləndirmə işlərinə start verilmişdir^{[~ 4]}; həmin dövrdən etibarən binanın zahiri hissəsinin impozant görkəm alması məqsədilə məqsədyönlü işlərin aparılmasına başlanılmışdır^[11].

Polşa kralı Kazimir Yagellonun azad edilmiş Qdansk şəhərinə təntənəli şəkildə təşrif buyurması şərəfi ilə ratuşa binası 1454–1457-ci illər arasında genişlədirilmə işlərinə məruz qalmışdır. Ratuşa binasına daxil olan Kazimir, Qdansk şəhərinin krallığın tabeliyinə daxil olmasını bildirən sənədi yaratmaqla yanaşı, həmçinin onun sakinlərinə çoxsaylı imtiyazların bağışlanıldığını təsdiqləyən xüsusi fərman imzalamışdır. Rekonstruksiya işləri zamanı mansardlı çardaq hissəsi genişləndirilmiş, binanın ümumi görünüşü isə ciddi dəyişikliyə məruz qalmışdır. Yeniləmə işləri memar Hans Kreçmarın rəhbərliyi altıda həyata keçirilirdi. Almaniyadan dəvət olumuş memar Henrix Hetzelin birgə iştirakı ilə isə, 1486–1488-ci illər arasında ratuşa binasının ən mühüm detalı hesab edilən qüllənin inşası yerinə yetirilmişdir. Hündür günbəzlə taclanan qüllənin tikintisi 1492-ci ildə Mixael Enkinger tərəfindən tamamlanmışdır, 1494-cü ildə baş vermiş dəhşətli yanğın nəticəsində isə günbəz çökür. 1504-cü ildə ratuşanı Kazimir Yagellonun dördüncü oğlu Aleksandr Yagellonçik ziyarət edir.

Şəhərin ümumi inkişafı və 1526-cı ildə imperator I Sigizmund tərəfindən şəhər idarəsinin genişlənilməsi barəsində olan sərəncamı olduqca önəmli hərbi-maliyyə islahatının kiçik bir hissəsi idi və gildiya-tacir və digər orta təbəqə nümayəndələrinin bir tərəfdən zənginləşmələrinə və qüdrətli olmalarına imkan yaratmış, başqa tərəfdən isə şəhər özünüidarəetmə orqanına rəhbərlik etmiş şəxslər tərəfidən dövlət malını mənimsəmələrinə son qoyulmuşdur. Sigizmundun hakimiyyət dövründə Qdansk ratuşa nümayəndələrinin yerinə yetirdiyi ümumi vəzifələrin dəqiq bölgüsü həyata keçirilmişdir; belə ki, ratuşaya icra başçısı sədrlik vəzifəsini, Polşa kralının şəhərdəki başlıca nümayədələridən sayılan burqraflardan ibarət toplanan şəhər şurası isə inzibati, hərbi və məhkəmə hakimiyyətini icra edirdilər. Təxminən 1537-ci ildə məhkəmə idarəsi tərəfidən əsasən nayezd qərarlarının aparıldığı köhnə bina sökülür və onun yerində daxili həyəti olan ikimərtəbəli fligel bina inşa edilir; rekonstruksiya işlərini yerinə yetirən memarlar, binanın ümumi fasad konturlarını dəyişdirməməyə çalışırdılar.

3 oktyabr 1556-cı ildə ratuşa binasında təhlükəli yağın hadisəsi baş verir; belə ki, hadisə nəticəsində məhkəmə otağının çatı konstruksiyasına ciddi zərər dəymiş, avadanlıqlar isə tamamilə məhv olmuşdur (yanğına şahid olmuş şəxslərin sözlərinə görə, həmin hadisənin başlıca yaranma səbəbi, məhkəmə iclaslarının keçirildiyi otaqda yerləşən buxarının qəflətən alışması və od qığılcımlarının tezalovlanan detallara keçməsi idi). Yanğının nəticələrinin aradan qaldırılması təxminən altı il boyunca davam etmiş və son nəticə olaraq, binanın yeni İntibah üslubunda qurulması təşəbbüsünün irəli sürülməsinə səbəb olmuşdur. Şəhər şurası rekonstruksiya işlərinin aparıldığı dövrdə müvəqqəti olaraq pəncərələri ratuşa binasının daxili həyətinə açılan salamat qalmış digər böyük otağa köçürülmüşdür. 1559–1560-cı illər arasında qülləyə yeni hündür şpil əlavə edilmiş, fasadın ümumi görünüşü isə təzələnmişdir. 23 sentyabr 1561-ci ildə şpil dəbilqəsinin yuxarı hissəsində hakimiyyətdə olan Polşa kralı II Sigizmud Avqustun qızıl suyuna çəkilmiş heykəli quraşdırılmışdır^[12]. Həmin ildə də qüllədə 14 zıqırovdan ibarət zəng karilyonları quraşdırılmışdır^{[~ 5]}.

Ticarət şəhəri sayılan Qdanskda daha da zənginləşən burjuaziya və meşşanlıq təbəqəsi ratuşa binasının interyerlərinə müvafiq təmtəraq görünüşü verərək şəhərin mövqeyini daha aydın şəkildə vurğulamağa çalışırdılar. Onun bəzədilməsində XVI əsrin sonu və XVII əsrin başlanğıcında İsaak van den Blok (nid. Izaak van den Block), Hans Vredeman de Vris (nid. Hans Vredeman de Vries), Vilyam van der Meer (nid. Willem van der Meer), Anton Möller (nid. Anton Moeller) və Şimon Herle (nid. Szymon Herle) kimi Qdansk incəsənətinin qızıl əsrinin istedadlı yaradıcıları iştirak etmişdilər^[13]. İsaak van den Blokun fəaliyyəti xüsusi əhəmiyyat daşıyırdı; o, ratuşa binasının daxili tərtibatı üçün əsasən dini, mifoloji və alleqorik mövzularda olan rəsm əsərləri yaradırdı. Ümumi rekonstruksiya işlərinə o vaxtlar şəhərin baş memarı vəzifəsini icra etmiş və Niderland Krallığından dəvət edilmiş memar Anton van Obergen həyata keçirirdi. Memarlar yenidən binanın divarlarını ucaldaraq, köhnə qotik üslublu pəncərə haşiyələrini renessans tərzli ornamentlərlə əvəz edirlər, daxili tərtibat isə Avropada hakim olmuş Venesiya memarlıq məktəbinin standartlarına uyğun şəkildə dəyişdirilir. İnteryerdəki həmin modifikasiyaları daha bariz şəkildə Qırmızı zalın görünüşündə hiss etmək olar; tavandakı dəbdəbəli yapma naxışlı bəzək işləmələri Venesiyanın Dojlar sarayının ornamentlərinə çox bənzəyir.

Rekonstruksiya işlərinin tamamlanmasından sonra, ratuşanın birinci mərtəbəsi daha mötəbər və reprezentativ görkəm əldə etmişdir. Məhz bu mərtəbədə ratuşanın ən önəmli otaqları yerləşirdi; buradakı Böyük Şura zalı divarlarının rənginə görə XIX əsrdə qısaca olaraq "Qırmızı zal", Böyük Məhkəmə zalı isə "Bəyaz oda" adlandırılmışdır. Bundan başqa, XVI əsrin ikinci yarısında əsas binanın yanlarında iki fligel qanadı əlavə edilmişdir (onlar şimal-cənub istiqamətində binaya əlavə edilmişdirlər); yeni məkan sahəsində Kiçik Şura zalı (bura həmçinin Qış otağı da adlandırılırdı) və nəfis görkəmə malik buxarılar ilə təchiz olunmuş Kiçik Mərasim otağı təsis edilmişdir. Həyətüstü əlavə tikili və künc fligel qanadları düzbucaqlı dördbucaq formasında daxili həyəti formalaşdırırlar^[14].

1635-ci ildə xəritə ustası Yakob Hoffmann tərəfindən Reç Pospolitaya krallığının dövlət xadimi Adam Kazanovskiyə ithaf olunmuş Qdansk şəhərinin olduqca detallı panoram görüntüsü tərtib edilmiş, xəritənin təsviretmə qeydlərində isə aşağıda təqdim edilmiş məzmun yerləşdirilmişdir; Rextştadt bölgəsində olan ratuşa binasının gəliz şpil qülləsindəki simbalayabəzər musiqi mexanizmi şəhər sakinləri üçün hər saat melodik musiqini ifa edirdi.

Reç Pospolita dövlətinin ikinci bölünməsidən sonra, o zamanlar artıq Dansiq alandırılan şəhərin Prussiya krallığı tərəfindən anneksiyası baş tutmuş və bu, şəhərin ümumi quruluşunda ciddi dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Bu həmçinin ratuşanın yeni funksional planlaşdırmasında da öz əksini tapmış və hər şeydən öncə şəhərin alman çoxluğu tərəfindən seçilmiş yeni icra başçısının öhdəliyinə verilmiş və şəhər büdcəsinin saxlanc yeri olmuş keçmiş "Kamlariya" otağının şəxsi kabinet qismində yenidən təchiz edilməsi baş vermişdir. Şəhər işğalçı ordu tərəfidən viran olması səbəbindən bələdiyyə başçısının səlahiyyətləri azaldılmışdır. Həmçninin aparılmış islahatlar çərçivəsində ratuşa binasında uzun illər fəaliyyət göstərmiş ərazilərin idarəetmə administrasiyası başqa binaya köçürülmüşdür.

1823–1824-cü illər arasında ratuşa binasının birinci mərtəbəsindəki əsas zal otaqları təkrarən rekonstruksiya edilmiş, səthində yerləşdirilən rəsm pannoları və suvaq elementləri isə yeniləri ilə əvəz olunmuşdur. 1846-cı ildə isə əsas tikili binası genişləndirilərək, əlavə dördüncü mərtəbə inşa edilmişdir. 1910-cu ildə icra başçısının kabinetində kiçik təmir işləri icra olunmuşdur.

Müharibələrarası dövrdə ratuşa binasına mərkəzi istilik sistemi çəkilmişdir; həmin sistem cənub divarı boyunca uzanan borular vasitəsilə köhnə buxarılara birləşdirilmişdir.

Qdansk şəhərinin özünüidarəetmə azadlığı uzun müddət davam etmədi. Yalnız 20 il sonra, 1939-cu il sentyabr ayının 1-də, alman hərbi gəmisi Şlezviq-Holştayn, hərbi-dəniz-tranzit anbarının yerləşdirildiyi "Vesterplatte" yarımadasını gülləbaran atəşinə tutdu^[15]. Bu akt, Velyunyanın bombalanmasından sonra II Dünya müharibəsinin başlanması üçün ikinci bəhanə hesab edilirdi^[16]. Qdansk şəhərində yaşayan bir çox yəhudi əsilli şəhər sakinləri Holokostdan canlarını qurtarman məqsədilə tələsik şəkildə başqa ölkələrə mühacirət edirlər. Hərbi əməliyyatlar şəhərin memarlığı üçün olduqca faciəli idi, şəhərin tarixi mərkəzinin dəmək olar ki, 95%-i məhvə uğramışdı. Müharibə şəhərin ictimai strukturunu, o cümlədən şəhərin idarəçilik ənənələrini ciddi şəkildə dəyişmişdir. Müharibə zamanı ratuşa binasının interyerindəki qiymətli relikviyalar evakuasiya edilmişdilər. Mebel və rəsm əsərləri Pomeraniya kənd evlərində gizlədilmişdir. Kənd evlərindəki şərait və yüksək rütubət qiymətli əşyaların mühafizəsi üçün kifayət qədər efektiv olmadığı üçün bəzi relikviyalar təəssüf ki, məhvolma prosesinə məruz qalmışdılar^[17].

1945-ci ilin mart ayında Qızıl Ordunun hücumu və şəhərin bilavasitə atəşə tutulması zamanı yaranmış güclü yanğın hadisəsi nəticəsində qüllənin şpili və taxta tavanları yanaraq məhv olmuş, zahiri divarlar isə artilleriya atəşi və intensiv bombardman nəticəsində ciddi xəsarət almışdılar. Dağıntılardan salamat qalmış digər fraqmentlər o qədər zəif idilər ki, hətta adi bir fırtına belə ağır nəticələrə səbəb ola bilərdi (şəhər Baltik dənizinin sahilində yerləşdiyi üçün burada tez-tez əlverişsiz hava şəraitləri baş verirdi). İlkin təhlillərə əsasən, binanın xarabalıqları bərpa üçün yararsız hesab olunmuş və sökülməsi bərasində qərar qəbul edilmişdir. Ancaq yerli sakinlərin ruh yüksəkliyi nəticəsincə onun son anda xilas edilməsi mümkün olmuşdur.

Müharibədən sonra Potsdam konfransının qərarı ilə Şərqi Prussiya ərazi vahidi ləğv edilmişdir. Onun cənub hissəsi, yəni ümumi ərazisinin təxminən 2/3 hissəsi, o cümlədən, Qdansk şəhəri Polşaya verilmişdir^[18]. Şəhərdə yaşayan alman çoxluğu, eləcə də Üçüncü Reyxin maraqları üçün çalışmış ratuşa işçiləri şəhərdən deportasiya olunmuşdular^[19]. Həmin ilin iyun ayında isə, kəndlərə evakuasiya olunmuş ratuşanın qiymətli əşyaları Qdanska geri qaytarılmışdır. Ratuşanın dağılması səbəbindən, qiymətli əşyalar başlanğıcda Qdansk şəhərinin mərkəzindən bir qədər kənarda yerləşən Oliva rayonudakı Əlavə muzey binasında depozitə edilmişdilər.

1946-cı ildə başlanılmış ratuşanın bərpası olduqca çətin tədbir idi və müharibədən sonrakı restavrasiya sənətinin görkəmli nailiyyətlərinə məxsusdur. Fasadın rekonstruksiyası zamanı orijinal abidəyə aid edilən əsrarəngiz incəsənət əsərlərinin qırıqlarından və detallarından istifadə edilmişdir. Bərpaçı-memarlar əslən Qdanskdan olan rəssam Anton Möller tərəfindən yaradılmış "Qeysərin denariusu" adlı rəsm əsərinin modelini hazırlayaraq, ratuşanın xarici səthinə yerləşdirmişdilər. 1952-ci ilin oktyabr ayında ratuşa interyerinin orijinal detalları daha uğurlu mühafizə məqsədilə müvəqqəti olaraq Pomeraniya Muzeyinin fonduna təqdim olunmuşdur. Çoxsaylı tikinti və konservasiya işlərinin icrasından sonra, bərpa edilmiş ratuşa binası 2 aprel 1970-ci ildə təntənəli şəkildə Qdansk şəhərinin tarixi muzeyinə təhvil verilmişdir (2000-ci ildən etibarən, bina Qdansk Tarix muzeyi adı ilə tanınmağa başlamışdır). Ratuşanın yenidənqurma və bərpası Qdansk şəhərinin azad edilməsinin XXV ildönümü bayramı ilə üst-üstə düşmüşdür. Müharibənin ağır itkilərindən xilas olmuş qədim mebel və rəsm əsərləri bütün təmir-bərpa işlərinin tamamlanmasından sonra Pomeraniya muzeyindən geri götürülərək ratuşaya qaytarılmış və burada təsis edilmiş muzeyin zəngin eksponatlarına çevrilmişdilər.

Qdanskın spesefik mühitini həmçinin onun zəngləri yaradır. 2000-ci ildə ratuşa qülləsində Hollandiyanın Asten şəhərində yerləşən və zənglərin istehsalı üzrə ixtisaslaşmış məşhur Royal Eijsbouts şirkətinin emalatxana işçiləri tərəfindən hazırlanmış yeni 37 zəngdən ibarət möhtəşəm karilyon cihazı quraşdırılmışdır^[20][21].

Qdansk Əsas Şəhər ratuşasının günəş saatı Truymyasto aqlomerasiyasının (bura Qdansk, Qdınya və Sopot şəhərləri daixildir) ən əsrarəngiz və gəliz qnomonik obyektlərindən biri sayılır (Qnomonika — kölgə səthlərində hesablama qaydalarını və vaxtın ölçülməsi məqsədilə qnomonların və günəş saatlarının nizamlı şəkildə inşasını müəyyən edən Qədim yunan mənşəli elmə verilən addır)^[22]. Saat Qdansk şəhərinin tamamilə başqa bir kilsəsində çalışmış rahib tərəfindən hazırlanmışdır; o, Polşa üçün unikal olan dörd növ saat sistemini özündə cəmləşdirir. Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrindən fərqli olaraq bu cür günəş saatları ilə Almaniya və digər Qərbi Avropa ölkələrində tez-tez rastlaşmaq mümkündür və bu, Qdansk şəhərinin tarix boyunca alman mədəniyyəti ilə sıx ticari münasibətlərdə olduğunu özündə təcəssüm edir. Xalq arasında "polyak vaxtı" adlanan Babil saatı, günəşin batmasını ölçən italyan saatı (o, günəşin batma zamanını olduqca dəqiq göstərir), eləcə də antiq saat ölçmə sistemləri Erkən Orta əsrlərdə istifadə edilən astronomik ölçmə standartlarına uyğun və vahid mexanizm külliyatı şəklində hazırlanmışdır. Sistemlərdən hər biri burada məxsusi xətlərə və saat bildirən unikal işarələrə malikdir. Günəş saatı ratuşa binasına təntənəli şəkildə 1589-cu ildə quraşdırılmışdır; bu hadisədən bir il öncə isə başqa bir saat mexanizminin layihəsi təsis edilmişdir (həmin layihənin çertyoj təsvirləri günümüzdə Qdansk Şəhər arxivində qorunub saxlanıılır). İntibah dövründə Qdansk şəhəri başda olmaqla, Hanza ittifaqına daxil olan digər Baltikyanı şəhərlərdə günəş saatları olduqca populyar olmuşdur. Qdanskda hətta günəş saatı və ustalığı anlayışı yaranmışdır. Gildiyalarda günəş saatı ustaları yetişməyə başlamışdır. Bu insanların özünəməxsus təhsil formaları, tikinti mərhələsində gizlətdikləri sirləri və texnikaları vardı^[22].

Qdansk tarixinin bilicisi Andrey Yanuşaytisin sözlərinə görə, ratuşa binasına günəş saatının quraşdırılmasından öncə günəbaxan çiçəyinə bənzəyən daha qədim saat mövcud idi. Belə ki, hələ 1418-ci ildə ratuşa qülləsində ilk mexaniki saat kompozisiyası quraşdırılmışdır; ancaq mexaniki saatlarda tez-tez baş verən nasazlıqlar səbəbindən yerli sakinlər tərəfindən əlavə olaraq günəş saatlarından istifadə davam edilirdi. Mexaniki saatlar bəzən olduqca böyük zaman yanlışlıqlarını göstərirdilər. Qdansk şəhərinin gerb qalxanını saxlayan iki şir fiqurunun aşağısında məşhur VMBRA SVNT DIESNOSTRI (tərcümədə, "Günlər bizim kölgəmizdir") fəlsəfi maksima yazısı (yəni hikmətli aforizm ifadəsi) yerləşdirilmişdir. Saat siferblatının aşağısında saat vasitəsilə zamanın bütün sistemi təsvir edən HOROL: ASTRON: ANTIQ: BABYLON: ITAL: yazısı görünür. Gerb qalxanının ətrafında təqdim olunan bütün bu yazıların arasında həmçinin saat mexanizmi üzərində aparılmış tarixi yenidənqurma işlərini bildirən ərəb rəqəmləri yerləşdirilmişdir (1767 və 1839).

Qnomonanın təməl hissəsində təsvir edilmiş günəşə yaxından baxıldığı zamanı, onun insan simasına malik olduğunu müşahidə etmək olar; o dövrün astronomiya illüstrasiyalarında planet və ya ulduzların anfas görünüşləri çox vaxt insan siması şəklində təqdim olunurdu. Qnomonun qütb hüdudunda yerləşən nodus adlı kiçik kürəcik kölgə və günəşin əyilməsini müəyyən etmək məqsədilə hazırlanmışdır. Bu kürəcik vasitəsilə günəşin ekliptika üzərində olan hündürlüyü və ilin fəasilləri müəyyənləşirdi^[23]. Məhz bu səbəbdən də, qalxanın hər iki tərəfi al-əlvan rənglərə boyanmış zodiak bürclərinin simvolları ilə bəzədilmişdir. Müşahidəçi gözü qarşısında daha bir məqam gizlənir — zodiak simvollarından bir qədər yuxarıda O R hərfləri yerləşdirilib və onlar, HOROL (yəni "kurant") sözünün qısaltması hesab edilirlər.

Qdansk Əsas Şəhər ratuşasının qülləsi şəhərin mənzərəsini seyr etmək üçün ən gözəl baxış nöqtələrindən biri sayılır. Qüllədən Dluqa küçəsinə, onun yaxınlığıdakı bazar meydanına və meydanın hər iki tərəfində yerləşən keçmiş bürger və tacir evlərinin damlarına, günəşli havada isə hətta şəhərin kənarlarıdakı ərazilərə belə möhtəşəm mənzərə açılır. Qüllə ümumi ratuşa binasının tikintisi ilə paralel şəkildə inşa edilirdi.

Yazılı salnamələrə əsasən qeyd etmək olar ki, hələ XIV əsrin başlanğıcında belə kərpic qotikası üslubunda inşa edilmiş ratuşa binası kiçik ölçülü və təvazökar görkəmə malik qülləciyə sahib idi, 1454-cü ildə həyata keçirilən genişmiqyaslı yenidənqurma işləri çərçivəsində köhnə qüllə sökülərək yenisi ilə əvəz olunuşdur. 1561-ci ildə aparılan təkrar təmir işləri nəticəsində isə, qüllə özünün hazırkı xarici görünüşünü əldə etmişdir. Hanza ittifaqının bir çox şəhərləri ilə sıx ticarət münasibətlərində olmuş Qdansk (o zamanlar Dansiq) limanına dəvət olunan memarlar, özləri ilə birlikdə vətənlərində sevilən memarlıq istiqamətlərini də gətirirdilər. Ratuşa binasında çalışan memarlar əsasən Niderland və Flandriya torpaqlarından təşrif buyurduqları üçün, onlar binaya tipik flamand görkəmini bəxş etməyə çalışırdılar. Ratuşanın qülləsi Antverpendə yerləşən Müqəddəs Tanrı Anası kafedralının zəng qülləsinə çox bənzəyir (nümunə üçün bax: [1]). Məhz həmin dövrdə yerli saat ustaları tərəfindən qüllənin ən hündür hissəsinə nəhəng kurantlar quraşdırılmış, daha yuxarıya isə kralın qızıl suyuna çəkilmiş heykəli ilə tamamlanan mürəkkəb seqmentlərdən ibarət olan qamətli şpil yerləşdirilmişdir. Müharibə illərində ratuşa binasına düşən çoxsaylı bombalar şpili demək olar ki, tamamilə məhv etmişdir. Kralın yeni heykəli 1950-ci illərdə Kazimirj Makurun layihəsi əsasında Qdansk şəhərinin ən istedadlı heykəltəraşları Alfons Lazofski və Marian Onojey tərəfindən rekonstruksiya olunmuşdur. Normal insanın ölçülərinə təxmini olaraq uyğun gələn heykəlin tənəkəvari üst səthinə iki kiloqramdan artıq təmiz qızıl əlavə edilmişdir. Heykəl daha çox flüger funksiyasını yerinə yetirdiyi üçün şpilə quraşdırılmasından öncə küləyin istiqaməti boyunca fırlanması məqsədilə onun daxili və yerləşdiyi yarımkürəcik nahiyəsi xətti hərkəti icra edən xüsusi texniki qurğu ilə təchiz olunmuşdur^[24].

50 il boyunca şəhərə xidmət göstərən flüger-heykəlinin dövriyyə mexanizmi nəhayət sıradan çıxır və onun yenilənməsinə dair şəhər hakimiyyəti üzvləri tərəfindən yekdil qərar qəbul edilir. 24 noyabr 2007-ci ildə qülləni bəzəyən kral II Sigizmund Avqustun heykəli hündürlüyü 80 metrə bərabər olan nəhəng qaldırıcı kranın köməyi ilə ratuşanın qarşısındakı meydançaya düşürdülmüşdür. Şəhər icra başçısının da qatıldığı görüşdə, Yagellon sülaləsinin sonuncu kralına məxsus 180 santimetr hündürlüyü olan fiqur ancaq əsaslı konservasiya işlərinin tamamlanmasından sonra öz yerinə qayıdacağı elan edilmişdir. İlkin olaraq işlərin bitirilməsi tarixi olaraq 2008-ci il göstərilməsinə baxmayaraq, müxtəlif iqtisadi problem nəticəsində fiqurun bərpası üzərində aparılmış işləri ancaq 2009-cu ildə başlamışdır. Kral fiqurunun təkrar parıldaması və öz orijinal görkəmini əldə etməsi məqsədilə, Torun şəhərindən bərpaçılardan ibarət xüsusi briqada dəvət olunmuşdur. Kralın orijinal fiquru 1561-ci ildə Niderland Krallığından dəvət olnmuş ustad Dirk Deniels tərəfindən layihələndirilmiş və daha sonralar yerli tüfəngsazlar Yohann Kluz və Aqatsyuş Qrabovun birgə əməyi sayəsində rekord qısa vaxt ərazində hazırlanmışdır. Cəngavər geyiminə bürünmüş kral fiqurunun əlində Qdansk şəhərinin bayrağı saxlanılır (bayrağın zirvəsinə qalera gəmisinin kiçik mödeli sancılmışdır və bu, şəhərin güclü donanmaya sahib olduğunu işarə edirdi)^[25].

Ratuşa qülləsini bəzəyən şpil və onu tamamlayan dəbilqə 2011-ci ilin may ayında sanasiya və bərpa işlərinin icra olunması məqsədilə demontaj edilmiş və həmin ilin avqust ayında təkrarən qülləyə quraşdırılmışdır. Üç ay davam edən təmizləmə və yenidənqurma işləri zamanı dəbilqə orijinal rənglərə boyanmış və onun zirvəsinə kral II Sigizmund Avqustun heykəli quraşdırılmışdır. Yenidənqurma işləri ümumilikdə 1 mln zlotıya bərabər olmuş və üç ay müddəti boyunca davam etmişdir. Köhnə mis elementlərin səthinə maye şəklində olan və restavrasiya işlərinə uğurla istifadə olunan qızıl məhlulu çəkilmişdir. Əlavə olaraq, kral fiqurunun daxilinə zaman kapsulu yerləşdirilmişdir. İriqabaritli konteyner şəklində olan kapsulun içərisinə Qdansk şəhərinin tarixi ilə bağlı olan müxtəlif əşyalar yerləşdirilmişdir; Şəhər Administrasiyası, Qdansk Şəhərinin Tarixi Muzeyi, Pomeraniya voyevodalığının kütləvi kitabxanasının işçiləri tərəfindən tərtib olunan qadjet komplekti hazırlanmışdır. Zaman kapsulası ilə yanaşı, fiqurun içərisinə icra başçısı Pavel Adamoviçin gələcək Qdansk şəhər sakinlərinə ünvanladığı çağırış videoyazısı da əlavə edilmişdir^[26].

Ratuşa binasının daxilində yerləşən və reprezentativ görkəmə malik olan daş pilləkənin ortasında "Kiçik Kristof" adlı otağın giriş hissəsi qorunub saxlanılmışdır. Pilləkən sırası nümunəvi görkəmə malik Əsas palatalara aparır (İkinci dünya müharibəsindən sonra aparılmış rekonstruksiya işləri çərçivəsində otağın tavanı qara şam ağacı materialından hazırlanmış uzunsov lövhələrlə döşənmişdir)^[27]. 1969–1970-ci illər arasında həmin lövhə sırası Jozefina Vnukovanın portreti və Polşa kralı III Yan Sobeskinin 1677-ci ildə şəhərə təntənəli girişini təsvir edən freska əsərləri ilə bəzədilmişdir. Eleqant ornamentlərlə bəzədilmiş birinci mərtəbədə Böyük məhkəmə zalı (Bəyaz oda), Böyük Kjıştof (Kristof) otağı, Böyük Şura zalı (Qırmızı və yaxud Yay zalı) və həmçinin keçmişdə kral dəftərxanasının olduğu Zodiakaltı oda yerləşir. İkinci mərtəbədə şəhərin qədim arxiv idarəsi və müxtəlif təyinatlı ofis otaqları, Tarix muzeyinə məxsus ekspozisiya və sərgi otaqları, eləcə də "Kamlariya" adlandırılan bələdiyyə fondu yerləşdirilmişdir. Ətrafı zəngin naxışlı mebellər ilə düzülmüş interyerdə rəssam İsaak van der Blokun müəllif olduğu və bibley mövzusunu özündə ehtiva edən 3 ədəd rəsm əsəri qorunub saxlanılmışdır. Burada həmçinin XVII əsrdə yaşayıb yaratmış naməlum rəssam, eləcə də Anton Möller tərəfindən 1601-ci ildə hazırlanmış və bir zamanlar otağın divarlarının birində asılmış olan "Dəftərxana sirləri" və "Məbədin inşası" adlı rəsm əsərlərindən ibarət silsilə sırası yerləşirdi (hazırda hər iki əsər Milli muzeyin kolleksiyasında qorunub saxlanılır). Burada təqdim oluan digər avadanlıq elemetləri isə, o cümlədən A. Möllerin müəllif olduğu "Qeysərin denariusu" adlı əsəri İkinci dünya müharibəsindən sonra sərgi eksponatları qismində buraya gətirilmişdir. Kamlariya ilə qonşu olan kiçik otağın başlanğıcda qiymətli əsginasların və pulların saxlanc yeri qismində xidmət göstərməsi səbəbindən, bura xalq arasında bəzən "depozit saxlanğıcı" və ya "xəzinədarlıq" olaraq adladırılırdı (1865-ci ildə otaq şəhər icra başçısının şəxsi kabineti olaraq bitkin şəklə salınmışdır). Xəzinədarlıqdan aşağıda şəhərin icra başçısı Daniel Çirenberqin təşəbbüsü ilə təsis edilmiş və interyeri əslən Qdanskdan olan kartoqraf və geodeziya mütəxəssisi Frederik Berndtin əsərləri ilə bəzədilmiş kartoqrafiya arxivi yerləşir. Hazırda "Dəniz zalı" adı ilə tanınan böyük otaq XVIII əsrin əvvəllərində əlavə kiçik otaqlara bölünmüşdür (həmin yeni otaqlarda bələdiyyənin tabeliyində olan müxtəlif müəssisələr yerləşdirilmişdir)^[27].

Ölçüləri təxminən 13,5 × 11,5 metr olan Böyük iclas otağı (o, qeyri rəsmi olaraq həmçinin "Bəyaz oda" olaraq da tanınır) reprezentativ görünüşlü birinci mərtəbənin şərq hissəsində yerləşir. Polşa krallarının Qdanska çoxsaylı səfərləri zamanı, bura taxt zalı olaraq istifadə olunurdu, burqqraf isə andiçmə mərasimini yerinə yetirdikdən sonra məhz burada məhkəmə qərarlarının icrasına başlayırdı^[28]. Bundan başqa, bu otaqda təbəəliyə götürmə və vətəndaşlıq haqqında qanun layihələri yenilənir və qüvvəyə minirdi, XVI əsrin ortalarından etibarən isə, burada tez-tez andlılar məhkəməsinin üzvləri toplanmağa başlayır. 1526-cı ildən başlayaraq, bu zal şura məhkəməsinin üzvlərinin 3-cü çağırışı düzənlənməsi üçün yeni formada tərtib edilmişdir. Hazırkı dövrdə otaq Polşa krallarının portretləri ilə bəzədilmişdir (Qdansk şəhərinin 1793-cü ildə qüdrətli Prussiya dövlətinin tərkibinə daxil olmasından sonra, portretlər divrlardan çıxarılmış və 1855-ci ildən sonra məşhur zəngin tacir Aleksandr Kazimir Makovskinin kolleksiyasına daxil edilmişdir. Makovski onları 1870-ci ildə Lüblin şəhərinin yaxınlığındakı Volya Osovinska (en) kəndində yerləşən şəxsi malikanəsinə daşınılmışdır. Birinci dünya müharibəsi illərində bu şəhər Almaniya və Avstriya ordusu tərəfindən işğal olunur və malikanə ticarətçidən müsadirə edilmişdir). 1999-cu ildə boş qalmış divarlar Polşa və İsveç rəssamlarının orijinal əsərləri əsasında Voytsex Çernevski və Mixal Bartoşeviçin birgə əməyi sayəsində müasir əsərlərlə əvəz olunmuşdur. Yeni qalereyaya XVIII əsrə aid edilən və krallar Saksoniyalı II Avqustu, Saksoniyalı III Avqustu və Stanislav Avqust Ponyatovskini təsvir edən portretlər yerləşdirilmişdir. Həmçinin iclas otağı bir zamanlar rəssam Bartolomeus Milvitz tərəfidən təxminən 1530-cu ildə yaradılmış "Oliva yaxınlığında döyüş" obrazı (1945-ci ildə o naməlum şəkildə itirilmişdir), Kjıştof Boquşevski tərəfindən təsvir edilmiş və 22 müstəqil səhnədən ibarət olan "Qrünvald" obrazı, qərb divarındakı mərmər kaminin yuxarısından otağın tavanına qədər uzanan 3 rəsm əsəri qılıncbalıq və balinaların obrazları ilə bəzədilmişdir. Həmin kamin avadanlığının nasazlığı səbəbindən ətrafa yayılan alov qığılcımları ratuşa qülləsində böyük yanğına səbəb olmuşdur^[29][30].

1793-cü ildə Qdansk və Torun şəhərindən təşrif buyurmuş deleqasiya nümayəndələri ratuşanın bəyaz odasında Prussiya məmurları ilə birgə görüş keçirərək, Prussiya kralına sədaqət andını içirlər. 1817-ci ildən 1921-ci ilə qədər "şəhər-məşvərət zalı" (alm. Stadtverordnetensaal‎) olaraq adlandırılan bu otaqda Prussiya şəhərlərinin ümumi assambleyaları keçirilirdi. XIX əsrin 2-ci yarısında burada geişmiqyaslı təmir işləri icra olunur, divarlar ağ boya ilə rənglənir və məhz bu səbəbdən də o, "Bəyaz oda" (alm. Weiße Saal‎) kimi tanınmağa başlanılır. Paradoksal olsa da, almanlar tərəfidə verilmiş bu ad hətta 1921-ci ildən və 1970-ci ildən sonra belə aktiv şəkildə istifadə olunurdu. 1823–1824-cü illər arasında Şəhər şurasının 60 üzvü üçün nəzərdə tutulmuş müşavirə otağı uyğunlaşdırılmış, 1840–1841-ci illər arasında isə, interyer Malborkdakı Böyük Magistr qəsrinin yay yeməkxanası obrazı əsasında neoqotika üslubunda yenidən qurulmuşdur^[31]. Otağın mərkəzində yerləşən köhnə kərpic strukturlarını əvəzləyən taxta tavan tirləri, qranit şalbanın üzərinə quraşdırılaraq, 130 sm-ə qədər yüksəkliyə qaldırılmışdır. Bununla belə, kamin likvidasiya olunan əşyalar sırasına daxil edilməmişdir. 1865-ci ildə otaqda mərkəzi istilik sistemi və qaz işıqlandırılması çəkilmişdir (1899-cu ildə qaz işıqladırılması elektrik sistemi ilə əvəz olumuşdur). Həmçinin şəhər hakimiyyətinin və şurasının 60 üzvü üçün yeni mebel avadanlığı əldə edilmişdir. 1836-cı ildə 1871-ci ilə kimi otaq başlanğıcda "İncəsənət dostları" cəmiyyətinə məxsus olan rəsm əsərləri ilə bəzədilmişdir; 1872-ci ildə oların əksəriyyəti Şəhər muzeyinə təhvil verilmişdir (muzeydə saxlanılan əsərlər İkinci dünya müharibəsi zamanı bombalanma nəticəsində məhv olmuşdurlar)^[31]. Boş qalmış divarlar tezliklə şərab ticarətçi ailəsi (Albert və Vilhelm Yünk qardaşları) tərəfindən təsis edilmiş kolleksiya əsərləri ilə doldurulmuşdur. Həmin əsərlər əslən Almaniyadan olan Karl Röchlinq, Hermann Prell və Ernst Röber kimi məşhur rəssamlar tərəfindən yaradılmış, lakin bir çox relikviyalar kimi, onlar da izsiz-soraqsız itirilmişdir. 1909-cu ildə əsas vestibülün giriş hissəsində XVI əsrdə inşa edilmiş renessans tərzində olan portal quraşdırılmışdır^[32].

1945-ci ildən sonra dağılmış binada aparılan bərpa və yenidənqurma işləri zamanı, Stanislav Bobinskinin rəhbərliyi altında Bəyaz oda interyerlərinin rekonstruksiyası yerinə yetirilmiş və otağa 1841-ci ildən öncəki görkəm geri qaytarılmışdır. Xaric edilmiş neoqotika üslubunda olan elementlər dəmir-beton özək milləri ilə əvəz edilmiş və qədimlik təəssüratının pozulmaması məqsədilə tavan şüasını təqlid edən taxta əlavələrlə örtülmüşdür. Otağın tavanında yerləşən frizlərdəki rəsm əsərlərini bərpaçı-mütəxəssis, professor Yatsek Julavski, pəncərə taxçalarındakı fresk rəsmlər isə onun həyat yoldaşı Hanna Julavska tərəfindən yerinə yetirilmişdir. Bələdiyyə hakimiyyətinin nümayəndəsi üçün ayrılmış yer ilə yanaşı, Bəyaz oda günümüzdə həmçinin müxtəlif təyinatlı mədəni tədbirlərin keçirilməsi üçün mükəmməl məkan kimi də xidmət göstərir.

Ümumi ölçüləri 2 × 3,5 metrə, hündürlüyü isə 270 sm-ə bərabər olan Kiçik Kristof (Kjıştof) otağına pilləkən meydançasının mərkəzində yerləşən qapı vasitəsilə daxil olmaq mümkündür. Otağın pəncərələri mövcud olmadığı üçün, onları Dluqa küçəsinə açılan pompez görünüşlü çıxış qapısı əvəz edirdi. Otağın başlıca məqsədinin nə ilə bağlı olduğu indiyə kimi qeyri-məlumdur, lakin çox güman ki, bura qədim zamanlarda ratuşada çalışan qapıçının və açardarın birgə yaşadığı ümumi məkan kimi istifadə edilirdi. 1427–1441-ci illər arasında Roma Papası V Martin tərəfindən həmin bu otağın dini mərasimə aid edilən geyimlərin, xələt libaslarının, eləcə də portativ və daşınılan altarların saxlanc yeri kimi istifadə edilməsinə dair xüsusi edikt qəbul edilmişdir^{[~ 6]}. Bundan başqa, Şəhər şurası, şəhər bələdiyyəsinin və onların ailə üzvlərinin önəmli dini mərasimlərin vaxtı-vaxtında yerinə yetirə bilmələri məqsədilə, zalda katolik kapellanın yaradılması icazəsini əldə etmişdir. Otağın dini ibadətlər üçün nəzərdə tutulmuş funksiyası XV əsrdən günümüzə kimi qismən qorunub saxlanılmışdır; otağın interyerində təqdim olunan dini detallar bolluca şəkildə müxtəlif əlvan və qızılı çaları olan rənglər ilə boyanılmışdır. Şərq divarındakı tribunaların üzərində Qdanskda başçılıq etmiş qüdrətli alman sülalələrinin (Falkenberx, Holtebutel, Qlove, Lebbün və s.) ailəvi nişanələri və inisial şəklində ad və soyadları yerləşdirilmişdir. Otağın tavanı isə, Qdansk şəhərinin, Tevton Ordeninin və bir zamanlar Meklenburq hersoqluğunun tabeliyində olmuş Ştarqard şəhərlərinin təmtəraqlı və həşəmətli gerbləri ilə bəzədilmişdir. Bu cür zəngin məzmun kompozisiyası dini motivlərə əsaslanan obrazlar ilə tamamlanmışdır (qərb divarındakı fresk rəsmləri müqəddəs Yakob, Doroti, Kristofer və Müqəddəs Erasmusun din yolunda əzab çəkməsi obrazlarına, cənub divarında isə Bakirə Məryəmin Müjdələnməsi səhnələrinə əsaslanmışdır).

Otağın əsasən dini mərasimlərin icrası üçün istifadə olunmasını planlaşdıran şura üzvlərinin sifarişi ilə, o dövrün görkəmli ustadları tərəfindən "İsa Məsihin çarmıxa çəkilməsi" adlı möhtəşəm rəsm əsəri hazırlanmış və otağın şimal divarında yerləşdirilmişdir. Hal-hazırda həmin əsər muzey eksponatı qismində xidmət göstərir.

Şəhər icra başçısına məxsus ratuşa binasının birinci mərtəbəində yerləşən və ümumi sahəsi 5 × 4 metrəyə bərabər olan Böyük Kristof otağının pəncərələri Dluqa küçəsinə açılır. Ratuşa qülləsinə doğru aparan pilləkənin mərkəzində yerləşən qapı vasitəsilə daxil olmağın mümkün olduğu Böyük iclas otağı ilə otaq interyerinin cənub-qərb küncü anfilada şəklində birləşdirilmişdir. Bir zamanlar iclas otağında dövlət xəzinəsinin saxlanılması səbəbi ilə əlaqədar olaraq, bu oda ilə Böyük Kristof arasında odadavamlı olduqca qalın divarlar hörülmüşdür. 1902-ci ilə kimi, Böyük Kristof otağı şəhərin baş arxiv idarəsi olaraq fəaliyyət göstərirdi. Hazırda binanın sırf Tarix muzeyi olaraq istifadə olunması ilə əlaqədar, keçmiş arxivin bütün güzəştli kağızları, kitablar, eləcə də torpaq sənədləri lazımınca qaydaya salınmış və çeşidləmişdirlər. XVI əsrə aid edilən böyük arxib dolablarının bəzi seqmentləri günümüzə kimi toxunulmamış olaraq qorunub saxlanılmışdır. Ratuşa üzvlərinə və burada çalışan işçilərə məxsus olan zinət əşyaları və qiymətli libasların əksəriyyəti bir zamanlar məhz bu otaqda saxlanılırdı. XVII–XVIII əsrlərin sonlarında arxiv sənədlərinin bir hissəsi ratuşanı əhatə edən əlavə şimal qanadı tikilisinin yuxarı mərtəbəsinə daşınılmışdır. 1845–1846-cı illər arasında isə, otağın pəncərə altlıqlarında yerləşən dolablarda təsadüfən qızıl və gümüş əşyalar, o cümlədən Napoleon dövrünə aid edilən şamdanlar və inkrustasiyalı saatlar aşkar edilmişdir (tədqiqat işləri nəticəsində, həmin əşyaların 1813-cü ildə istehsal edildiyi müəyyən edilmişdir). Dolabın daxilində həmçinin Orta əsrlərdə hazırlanmış və rəflər üçün nəzərdə tutulmuş orijinal döşəmə örtüyü aşkar edilmişdir. Ratuşanın rekonstruksiyası zamanı, tağlı tavan və divarlar nəfis divar naxışları ilə bəzədilmişdir. Gül motivləri və heraldik kartuşların daxilindəki Polşa və Prussiya Krallıqlarının və Böyük Litva Knyazlığının gerb təsvirləri İkinci dünya müharibəsindən sonra bərpa eidlmişdir. Hazırda otaq muzey qismində xidmət göstərir.

Otağın bombalanma nəticəsində ciddi dağıntılara məruz qalmasına baxmayaraq, mebellər möcüzəvi şəkildə salamat qalmışdırlar. Otağın bərpası zamanı, bütün mebel avadanlıqları müvəqqəti olaraq çardağa köçürülmüşdür. Texniki xidmət işlərinin icrasından sonra, onlar təkrarən otağa geri qaytarılmışdır. Antikvar mebelin bərpası müasir texniki avadanlıqların qədim əşyaya birbaşa müdaxiləsi olaraq qiymətləndirildi, lakin təcrübəli bərpaçılar bu modifikasiyaları mükəmməl şəkildə yerinə yetirdikləri üçün, əşyaların orijinallığı qorunub saxlanılmışdır^[33].

Ölçüləri 8 × 11,5 metrəyə bərabər olan Böyük Şura zalı çox zəngin və krallara layiq təmtəraqlı interyerə malikdir. Bu otağın xalq arasında "Qırmızı" adlandırılmasının başlıca səbəbi olaraq, divarların qırmızı rəngli məxmər parçalar ilə örtülməsi göstərilir. Meriya nümayəndəliyinin birinci mərtəbəsinin qərb hissəsində yerləşdirilmiş bu otaq, vestibülün əsas keçidləri vasitəsilə Kiçik Şura zalı ilə birləşdirilmişdir, şimal divarında yerləşən gizli pilləkənin köməyi ilə isə binanın birinci mərtəbəsində yerləşən digər otaqlara keçid formalaşmışdır^[34]. Qırmızı zal 1379–1382-ci illər arasında ratuşa binasında aparılmış geniş tikinti və yenidənqurma işləri çərçivəsində o dövrün məşhur memarların birgə sayəsində yaradılmışdır. Şəhər Şurasının üzvləri tərəfindən bahar və yay aylarında mütəmadi olaraq bu otaqda sessiyaların və çağırışların keçirilməsi səbəbindən, bura həmçinin "Yay zalı" olaraq da tanınmışdır^[35]. XVII əsrdə otaqdakı nəhəng buxarının içərisində oyulmuş gizli keçid və uzun qalereya vasitəsilə, Dluqa küçəsi 47 ünvanında yerləşən qonşuluqdakı kiçik ölçülü keçmiş bürger evində və ona bitişik digər kiçik tikililərdə ratuşa tabeliyində olan müxtəlif kontoralar təsis edilmişdir. 1865-ci ildə ratuşa binasında mərkəzi istilik sisteminin qurulması zamanı həmin gizli keçidin olduğu yerə yeni radiatorlar quraşdırılmışdır; məhz bu səbəblə əlaqədar olaraq, buxarının sağ tərəfində 1921-ci ilə qədər istifadə olunan yeni keçid yaradılmış, köhnə keçid yeri isə kərpiclə hörülmüşdür (qonşuluqda olan qonşu evdə Azad Qdansk Respublikasının Mərkəzi Əmanət kassası (alm. Danziger Sparkasse‎) təsis edilmişdir). XVI əsrin sonlarında divarlara gözəl fresk əsərləri əlavə olunmuşdur, sonuncu bərpa işləri zamanı otaqda həmçinin erkən Orta əsrlər dövrünə aid edilən nəfis ornamentlər və sqrafitto nümunələri aşkarlanaraq bərpa edilmişdir. Bu, XVI–XVII əsrlərin ayrıcında öz ilkin görkəmini və avadanlığını uğurla qoruyub saxlamağa müvəffəq olmuş ratuşa binasının yeganə otağı hesab edilir. İkinci dünya müharibəsi illərində otağın bütün avadanlıqları, eləcə də divarın orijinal taxta ornamentləri demontaj edilərək, Qdanskdan kənardakı saxlanc anbarlarına daşınılmış və məhz bu səbəbdən də onlar dağıntılardan salamat çıxmışdılar. Zal dekorunun ən mühüm hissələrindən birisi, həndəsi seqmentlərə bölünmüş və daxili rəsm əsərləri və yuxarıdan aşağıya doğru stalaqmit şəklində sallanmış heykəltəraşlıq nümunələri ilə bəzədilmiş olan möhtəşəm taxta tavan sayılır^[36].

Bir-birindən kəskin surətdə fərqlənən və müxtəlif bibley, mifoloji və qədim heraldika mövzularını özündə ehtiva etdirən 25 incəsət təsvirindən ibarət tavan plafonları flamand mənşəli rəssam İsaak van den Blok, taxta üzərində oyma və naxış işləri isə onun iş yoldaşı Şimon Herle tərəfindən yerinə yetirmişdir^[37]. Tavanın mərkəzi hissəsində "Qdansk apofeozu" adı ilə məşhurlaşan oval bir rəsm əsəri yerləşdirilmişdir; Qdansk incəsənətinin ən tanınmış nümunələrindən biri sayılan bu əsər, simvolik və ifadəli şəkildə şəhərin hələ XVII əsrdən öncə başlamış tərəqqisini nümayiş etdirir. Bundan başqa, otağın divarları hollandiyalı mühəndis alim Hans Vredeman de Vrisin müəllifi olduğu və etika və mənəviyyatı rəmzləşdirən səhnələr və 7 ədəd incəsənət kompozisiyası yerləşdirilmişdir. Yeni dövrdə, daha doğrusu 1764-cü ildə otaqda əlavə olaraq təbiətin nemətlərini simvollaşdıran və beləliklə də yığım üzvlərinin səmərəli fəaliyyəti səciyyələndirən 13 rəsm əsəri divarlardan asılmışdır (onların hamısı müharibə illərində geri çəkilən alman ordusu tərəfindən oğurlanmış və naməlum istiqamətdə şəhərdən çıxarılmışdır). Otağın bütün ideoloji elementləri kanslyariya ilə məşğul olan şəxslərə ünvanlanan didaktik mesaj hesab edilirdi. Həmin otağın dekorunu həmçinin şura üzvlərinin yardımçıları hesab edilən müşavirəçilər və məşvərətçilər üçün nəzərdə tutulan və qiymətli daşlarla bəzədilən skamyalar, eləcə də vacib sənədlərin qorunması məqsədilə XVI əsrdə dəmirdən hazırlanmış 2 seyf tamamlayırlar. 1844-cü ildə məxfi kilidin açılması ilə həmin seyflərin daxilində əsasən XVI əsrə aid edilən 10 000-dən artıq qızıl sikkə aşkar edilmişdir. 1593-cü ildə Villem van der Meer tərəfindən hazırlanmış və səthi polixrom heykəltəraşlıq nümunələri ilə bəzədilmiş nəhəng buxarı (kamin) Zalın ən qiyməyli elementlərindən biridir. Otaqdan əsas vestibülə olan keçidə 1675-ci il tarixində inşa edilmiş zəngin ornamentli taxta portal quraşdırılmışdır (portalın hər iki tərəfini Polşa qartalı və onun sinəsində yerləşdirilmiş Vasa sülaləsinin gerb qalxanı təsvirləri bəzəyir). Əslən isveçdən olmuş Vasa sülaləsinin üzvləri Polşa kralları ilə yaxı qohumluq münasibətində idilər; onların ailəvi gerbində isə topa ot və güldan təsvir olunmuşdur (heraldika elementi olan "güldan" (pol. Waza), sülalə adının yaranmasına səbəb olmuşdur).

Napoleon müharibələri zamanı Qdansk şəhərinin mühasirəsini dağıtmağa müvəffəq olmuş marşal Lefevr^[38], 21 iyul 1807-ci ildə imperator Napoleon Bonapartın əmrinə əsasən işğal edilmiş kiçik ərazini məğlub olmuş Prussiya krallığından ayıraraq burada Azad Dansiq Respublikasının əsasını qoymuşdur (məğlub alman və qalib fransız yüksək nümayəndələri arasında baş tutmuş ikitərəfli görüş və bunun ardından imzalanmış yeni müqavilə mərasimi Qdansk ratuşasının Qırmızı zalında yerinə yetirilmişdir)^[39]. XIX əsrdən etibarən və 1920-ci ilə kimi Qırmızı zal Şəhər şurasının həftəlik iclaslarının keçirilmə yerinə çevrilir. Otaqda çoxlu sayda qiymətli əşyalar saxlanıldığı üçün buranın ciddi mühafizəsinə ehtiyac yaranır və bu səbəblə də ratuşa xəzinəsindən otaq gözətçiləri üçün ayrıca əmək haqqı təsis edilir. Qırmızı zala və şəhər başçısı üçün nəzərdə tutulmuş digər otaqlara nəzarət edən gözətçilər xalq arasında kaştelyan (pol. Kasztelan) adlanan vəzifəli şəxsin birbaşa tabeliyində idilər. Azad Respublikanın ləğv edilməsindən sonra, buraya başçılıq etmiş şəxslər öz tutduqları vəzifələrdən uzaqlaşdırılmış və şəhər şurasının Qırmızı zaldan mərhələli şəkildə köçürülməsi layihəsi təqdim olunmuşdur. Lakin Şura üzvlərinin kəskin etirazları nəticəsində bu ideyanın reallaşdırılmasından imtina olunmuşdur. 1865-ci ildən sonra, şəhərin azadlığını vəsf edən rəsm əsərləri yenidən otağın divarlarına asılmışdır.

Qdansk şəhərinin 1945-ci ilin mart ayında işğaldan azad edilməsi ərəfəsində qədim rəsm əsərlərin əksəriyyəti artıq ya ciddi zərər çəkmiş, ya da yanaraq məhv olmuşdular. Bu səbəbdən də, Anton Möllerin bir çox şah əsəri muharibədən sonra yaradılmış surətlərlə əvəz olunmuşdur. Şəhərdə aktiv bombalanmadan öncə, yəni hələ 1942-ci ildə yerli entuziastların birgə əməyi sayəsində bütün tavan ehtiyatla çıxardılaraq güvənli kənd evlərində gizlədilmişdir və bu, çox güman ki, onların məhv olmasının qarşısını almışdır. Uzun illər aparılan əsaslı konservasiya işlərinin tamamlanmasından sonra dəbdəbəli tavan yeddi rəsm əsəri ilə birlikdə öz keçmiş məkanına geri qaytarılmışdır. Müharibədən öncəki fotoşəkillərə dəqiq nəzər yetirən zaman, tavanda bir sıra əlavə kiçik seqmentlərin və qotik şriftli yazılı zolaqların keçmişdə mövcud olduğunu müşahidə etmək olar^[40].

De Vrisin Qdansk kompozisiyaları üçün tikilinin yaxşı həll edilmiş arxitektonik perspektiv və çoxsaylı yan arkadaları və ya pəncərələrlə zəngin, geniş, açıq daxili həcmi xarakterikdir. Bu interyerlərdə şəhər məsləhətçilərinin müsbət və ya mənfi xüsusiyyətlərini əks etdirən çoxfiqurlu səhnələr yer alır. Plafon silsiləsi, "Ədalət" adlandırılan və iki hissəyə bölünən rəsm əsərindən başlanır — onun sol tərəfində ədalətli məhkəmə hakimi, sağ tərəfində isə, gözləri bağlı Femida tanrısının arxasında baş verən tərbiyəsizlik və ədalətsizlik obrazları təsvir olunmuşdur (məsələn, rüşvətvermə səhnəsində bəxşişi qəbul edən və onu təklif edən şəxslər, natarazlıq şəklində olan tərəzinin hər iki gözünün daxilinə yerləşdirilmişdirlər). Buna oxşar tərzdə digər rəsm əsərləri də tərtib olunmuşdur: "Müdriklik" (sol tərəfdə alimlərin debatları, sağ tərəfdə isə, axmaqlığın müxtəlif misalları təqdim edilmişdir — belə ki, burada təsvir olunmuş kəndli dana boğulduğu yerdə quyu qazır ki, bu da niderland məsəlinə işarədir, "Polyak uğursuzluqdan sonra ağıllandı"), "Möminlik" (sol tərəfdə Müqəddəs Kitabın oxunulması, sağ tərəfdə isə Qızıl öküzə sitayişi), "Yekdillik" (sol tərəfdə sevgi və barışıq, sağ tərəfdə isə döyüş), "Azadlıq" (burada bir qədər fərqli kompozisiya yerləşir: ön planda Libertas adlı azadlığın personifikasiyası, onun arxası hesab edilən fonda isə əsgərlərin gəmilərə hücumu) və "Daimilik" (sol tərəfdə sonsuz inanc və sabitlik, sağ tərəfdə isə şöhrətpərəstlik və bədən kultu) kimi fəlsəfi anlayışlar plafonun başlıca mövzuları hesab edilir^[41].

Rəssam İsaak van den Blok tərəfindən 1608-ci ildə yaradılmış oval rəsm əsəri Böyük Şura zalının dekorativ tavanının mərkəzi hissəsində yerləşdirilmişdir^[42]. O, müasir Qdansk şəhərinin ən tanınmış incəsənət əsəri hesab edilir. Rəsm əsərində Tanrının özü tərəfindən uğurlu inkişafın və əmin-amanlığın təmin edilməsinə dair zəmanətin verilməsi fikri və Tanrıya itaət edən ratuşa təşkilatının üzvəri vasitəsilə Qdansk şəhərində yaradılmış xəyali və utopik "ideallıq" təsəvvür edilmişdir (Tanrı ilə sadə insanlar arasında olan həmin bağlılıq simvolik tərzdə torpaq, dəniz və səma arasında gərilmiş zəfər tağı şəklində təsvir olunmuşdur). Zəfər tağının zirvəsində şəhərin ümumi mənzərəsi əks olunur; səmadakı qatı buludlardan yerə doğru uzanan Tanrının əli qayğı əlaməti olaraq ratuşa binasının qülləsini bürüyür. Tanrı əlindən bir qədər yuxarı da isə ivrit dilində bir yazı yerləşdirilmişdir (həmin yazı Yahve (q.yəh. יהוה‎) olaraq tərcümə olunur və çox güman ki, Yehova adına işarə edir)^{[~ 7]}. Şəhər panoramasından bir qədər yuxarıda təqdim olunmuş latın yazısında isə, şəhərin ilahi qayğının qanadları altında yerləşdiyi bildirilir. Zəfər tağının arxasındakı göy qurşağı burada Tanrı ilə torpağın arasında olan əhd əlaməti rəmzləşdirir, qurşağın yuxarı kənarlarıda isə latın dilində Coelesti iungimur arcu (tərcümədə, "Səma qövsü üzərində birlik") yazısı yerləşdirilmişdir. Tağ girişindən dənizə doğru perspektiv şəkildə uzanan yol cənnət ideyasını özündə birləşdirir; burada yolun hər iki tərəfində simmetrik budaqları olan ağacların əkildiyi, onların kökləri üzərində isə möhtəşəm fəvvarənin quraşdırıldığı təsvir olunmuşdur^[43][44].

Rəsm əsərinin aşağısında dağ çalaları boyunca axaraq dənizə tökülən simvolik Visla çayı təsəvvür edilmişdir; çayın axarı boyunca hərəkət edən böyük və kiçik gəmilər ölkənin uzaq mədənlərindən Qdansk limanına, buradan isə digər Avropa şəhərlərinə mallar daşıyırlar. Bundan başqa, tacirlərin işgüzar görüşləri üçün nəzərdə tutulmuş və Artushof adı ilə məşhurlaşmış binanın planlaşdırılan ancaq tam şəkildə reallaşdırılmayan rəmzi obrazı rəsm əsərinin aşağı hissəsinin başlıca kompozisiyası hesab edilir. Artushof binasının fonunda isə, XVII əsrdə yaşamış Qdansk şəhər sakinlərinin gündəlik həyatı nümayiş etdirilmişdir. Milli geyimlərdə gəzişən yerli sakinlər və ticarət danışıqları aparan şəhərin qonaqları içərisində ticarətin başlıca himayədarı və uğurlu sövdələşmələrin qarantı olmuş Qədim Roma tanrısı Merkurini görmək olar. Bir qədər yuxarıda Qdansklı ticarətçi ilə polyak zadəganı arasında ümumi işbirliyini simvollaşdıran əl sıxma səhnəsi təqdim olunmuşdur. Hakim ideoloji təsəvvürləri özündə ehtiva edən rəsm əsərinin yuxarı hissəsindən fərqli olaraq, aşağıdakı səhnəciklər tamaşaçıya real şəhər mühitini göstərir və məhz bu səbəbdən də oval haşiyənin daxilində yaradılmış bu əsər, günümüzdə Qdansk şəhərinin məişətinin tədqiq olunması istiqamətində ən mühüm qaynaqlardan biri hesab edilir^[45].

Ratuşanın əsas giriş portalı üzərində Qdansk şəhərinin nəhəng atributları yerləşdirilmişdir; buradakı nəhəng gerb, başları sola doğru çevrilən və qalxanı pəncələri ilə bərk saxlayan iki şir fiqurundan ibarətdir^[46]. Oval qalxanın daxilində iki simmetrik xaç və Pyastlar sülaləsinin tacı təsvir olunmuşdur. Barelyef şəklində yaradılmış şir heykəlləri və təntənəli portal Dluqa küçəsinə açılır. Məhz bu portal ilə olduqca maraqlı əfsanə mövcudur; qədim zamanlarda zəngin şəhər sakinlərinin əksəriyyəti maraq oyadan və olduqca çətin dərk olunan bu portalın heykəltəraşlıq kompozisiyasının kim tərəfindən yaradıldığını hər bir cəhdlə öyrənməyə çalışırdı. Heykəltəraşın adı Daniil idi. O, Kristofer adı ilə tanınan olduqca yaşlı bir gildiya rəhbərinin şagirdi idi və məhz həmin qocanın köməyi sayəsində Daniil heykəltəraşlıq sənətini dərindən mənimsəməyə müvəffəq olmuşdur. Kristofer öz gənc və istedadlı şagirdini, şirlərə xüsusi rəğbət hissi duymuş əfsanəvi antikvar ilə tanış edir. Deyilənlərə görə, Babilistan hökmdarı həmin şəxsi ölüm cəzasına məhkum edərək, onu həmin şirlərə yem olaraq xəndəyə atmışdır. Şirlər isə oğlanı yeməkdən imtina edərək, xəndəkdəki maral balasının üzərinə hücum etmiş və onu parçalamışdılar. Ustad Kristofer sonsuz şövq hissi ilə şagirdə baxaraq, onun da şirlərlə dost olmasını arzuladığını söyləyir. O, Daniilə olduqca mürəkkəb işi tapşırır və işin gedişatını izləməyə başlayır. Gənc oğlan əlindəki kiçik iskənə ilə mərmər materialın öhdəsindən məharətlə gəlir. Babil hökmdarı haqqında olan əfsanədən ilhamlanan Daniil, mərmər üzərində iki şir fiqurunu həkk edir. Onun yaratdığı şirlər o qədər canlı görkəmə malik idilər ki, ətrafdan keçən yerli sakinlər şirlərin nərə çəkəcəyindən qorxurdular^[46].

Ticarətdən əldə olunan qazanc Qdansk şəhərini tezliklə Baltik dənizinin ən zəngin limanına çevirir və məhz həmin illər, şəhərin həyatı üçün olduqca bərəkətli hesab edilirdi. Şəhərin qısa zamanda zənginləşdiyini görə Prussiya kralı Fridrix, bu ərazilərə hökmranlıq etməyi qarşısına məqsəd qoyur. O, şəhəri mühasirəyə alaraq, burada qeyri-qanuni olaraq gömrük idarəsinin əsasını qoyur və şəhəri top atəşinə atacağı hədə qorxusu ilə Qdansk limanına yan alan bütün gəmilərdən böyük miqdarda təzminat almağa başlayır ki, bu da tezliklə şəhərin iqtisadi stabilliyinə ciddi təsir göstərir. Buna baxmayaraq, Qdansk şəhərinin azadsevər sakinləri açıq şəkildə Fridrixin asılılığından narazı olduqlarını bildirirdilər. Şəhər sakinlərini dəstəkləyən burqomistr ratuşa binasının giriş hissəsini polyak gerbi və möhtəşəm portal ilə bəzəməyi qərara alır. O, həmçinin bu işlərin yerinə yetirilməsi üçün Daniilin ən uyğun variant olduğu qənaətinə gəlir. Burqomistr tərəfindən dəvət olunan Daniil yeni sifarişin yerinə yetirilməsinə razılıq verir; belə ki, onun bir zamanlar yaratdığı şir heykəlləri şəhər rəhbərənini o qədər xoşuna gəlmişdir ki, o, ratuşa binasının portalında belə bir şirlərin təkrar yaradılmasını tələb edir; şirlər və yaradılacaq şəhər nişanəsi portalda ümumi ansambl təşkil etməli idi. Daniil dərhal inşaat işlərinin icrasına başlayır. O, Polşa xalqına sədaqət və cəsurluq barədə daim xatırlamaları etmək iqtidarında olacaq şir obrazlarının yaradılmasını qarşısına məqsəd qoyur. Fiqurlar üzərində inşaat işləri qalın pərdəyəbənzər örtüklərin arxasında aparıldığı üçün heykəltəraşın gələcək şah əsərinin təxmini konturlarını görməyi səbirsizliklə arzulayırdılar. Bununla belə, Dansiq sakinləri üçün sevinməyə heç bir ciddi səbəb yox idi, çünki Fridrix tərəfindən olan təhlükə getdikcə daha da böyüyürdü^[46].

Açılış zamanı hər kəs şir fiqurlarının Qızıl darvazalara doğru çevrildiklərini söyləyir və heykəltəraşın ciddi səhvə yol verdiyini düşünürlər. Lakin qəflətən açılış mərasiminə təşrif buyuran Daniil, şirlərin Qdansk üçün çətin zamanda öz kralını səbirsizliklə gözlədiklərini və ancaq onun bu torpaqlardakı hakimiyyətini dəstəklədiklərini söyləyir. Bununla belə, Fridrix Qdanskı şəhərini işğal etməyə müvəffəq olur. Yerli sakinlər isə, buna etiraz olaraq şirli portalın yuxarısına azadlıq bayrağını ucaldırlar. Alman hegemoniyası şəhər üzərində olduqca uzun müddət davam etməsinə baxmayaraq, məhz portaldakı şir fiqurları şəhər sakinləri arasında azadlıq şüarlarını söyləməyi ilhamlandırırdı.

1. Glinka, Tadeusz; Piasecki, Marek. Perły architektury. Edukacja powszechna. 2004. ISBN 83-7341-402-9. (#redundant_parameters)
2. Domagała, Tadeusz. Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku. Warszawa: Sport i turystyka. 1980. ISBN 83-217-2294-6. (#redundant_parameters)
3. Kaliński, Tomasz. Polska nawigator turystyczny. Bielsko-Biała: Carta Blanca. 2008. səh. 576. ISBN 978-83-60887-35-6. (#redundant_parameters)
4. Krzyżanowski; Żak, Marek. Gdańsk Perła Baltyku. Bydgoszcz: Excalibur. 2008. səh. 160. ISBN 83-916078-7-9. (#redundant_parameters)
5. Kulig, Anna. Rekonstrukcje architektoniczne źródła i metody odtworzeń zabytków. Czasopismo Techniczne (7). Kraków: Politechnika Krakowska. 2008. səh. 75-85. (#redundant_parameters)
6. Nowak, Zbigniew. Edmund Cieślak (red.) (redaktor). Historia Gdańska, Tom II 1454-1655: Lata rozwoju kultury, nauki i sztuki. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie. 1982. ISBN 83-215-3244-6. (#redundant_parameters)
7. Trzebiatowski, Marek; Fabrykiewicz, Rafał. Informator miejski 2009. Gdynia: Verbi Causa. 2009. səh. 112. ISBN 978-83-60494-24-X. (#redundant_parameters)

• Qdansk şəhərinin rəsmi internet səhifəsi
• Qdansk Əsa Şəhər ratuşasının rəsmi internet səhifəsi Arxivləşdirilib 2016-03-24 at the Wayback Machine
• Əsas Şəhər ratuşası — Truymyasto aqlomerasiyasının Tarix muzeyi Arxivləşdirilib 2016-06-24 at the Wayback Machine
• Ratuşanın müharibədən öncəki və sonrakı görünüşü