Yuqoslaviya Muharibeleri - Wikipedia
Yuqoslaviya müharibələri dedikdə Yuqoslaviya dövlətinin dağılmasına səbəb olan 1991-ci ildən 2001-ci ilə qədər davam edən, keçmiş Yuqoslaviyada baş verən müstəqil, lakin əlaqəli etnik münaqişələr, müstəqillik müharibələri və üsyanlar nəzərdə tutulur. Yeni ölkələrdə etnik azlıqlar arasındakı həll edilməmiş gərginliyə baxmayaraq, müharibələrə təkan verən yeni respublikalar yarandı. Döyüşlərin əksəriyyəti yeni dövlətlərin tam şəkildə beynəlxalq tanınması ilə, sülh razılaşmaları ilə nəticələndi, lakin bölgədə ciddi insan itkisi yarandı və iqtisadi ziyan vurdu. Əvvəlcə Yuqoslaviya Xalq Ordusu (JNA), separatçı hökumətləri əzməklə bütün Yuqoslaviyanın birliyini qorumağa çalışdı, lakin getdikcə serb millətçi ritorikasını oyadan və Serblərin bir dövlət olaraq birləşməsi üçün Yuqoslav məsələsini istifadə etmək istəyən Slobodan Miloşeviçin rəhbərlik etdiyi Serbiya hökumətinin təsiri altına düşdü. Nəticədə JNA, Slovenləri, Xorvatları, Kosova Albanlarını, Bosniyalıları və Etnik Makedoniyalıları itirməyə başladı və nəticədə Serb ordusuna çevrildi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1994-cü il tarixli hesabatına görə Serb tərəfinin Yuqoslaviyanı bərpa etmək məqsədi yox idi, lakin Xorvatiya və Bosniyanın bir hissəsindən olan "Böyük Serbiya" yaratmaq istəyirdi. Digər irredentist hərəkatlar da "Böyük Albaniya" (Beynəlxalq diplomatiyadan sonra tərk edilsə də, Kosovanın ərazisindən ibarət) və "Böyük Xorvatiya" (1994-cü ilədək, Vaşinqton Sazişi sona çatana qədər, Herseqovinanın ərazilərindən ibarət) kimi müharibələrlə əlaqələndirilmişdir.
| Yuqoslaviya müharibələri | |||
|---|---|---|---|
 Saat əqrəbi istiqamətində, sol yuxarı küncdən: Sloven polis müşayiətçisi Yuqoslaviya ordusunun əsgərlərini ongünlük müharibə müddətində yenidən bölməsinə qaytarır; Vukovar döyüşü zamanı məhv edilmiş tank; Dubrovnikin mühasirəsi zamanı serblərin tank əleyhinə raket qurğuları; 1995-ci ildə Srebrenitsa qətliamı qurbanlarının 2010-cu ildə yenidən dəfn edilməsi; mühasirə zamanı Sarayevo küçələrində hərəkət edən BMT maşını. | |||
| Tarix |
31 mart 1991 – 12 noyabr 2001 (10 il, 7 ay, 1 həftə və 5 gün) |
||
| Yeri | Sloveniya Xorvatiya Bosniya və Herseqovina Serbiya Kosovo Monteneqro Makedoniya Respublikası | ||
| Nəticəsi | Yuqoslaviyanın parçalanması və yeni müstəqil dövlətlərin yaranması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Ümumi itkilər | |||
|
|||
|
|
|||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Adətən İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropanın ən ölümcül müharibələri olaraq qəbul edilən bu münaqişələr, bir çox müharibə , o cümlədən soyqırım, insanlığa qarşı cinayət və təcavüz hadisələri ilə qeydə alınmışdır. Bosniya soyqırımı İkinci Dünya müharibəsindən bəri rəsmi olaraq soyqırım kimi xarakterizə edilən Avropa qeydə alınan ilk cinayət idi və bunun bir çox əsas fərdi iştirakçıları müharibə cinayətləri ilə ittiham edildi. BMT tərəfindən bu cinayətlərə görə məhkəmə işinə baxmaq məqsədilə keçmiş Yuqoslaviya üçün Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (BCM) təsis edilmişdir.Qeyri-stasionar məsələlərlə bağlı Beynəlxalq Mərkəzin məlumatına görə Yuqoslaviya müharibələri 140.000 insanın ölümü ilə nəticələndi. Humanitar Hüquq Mərkəzi, keçmiş Yuqoslaviya respublikalarındakı qarşıdurmalarda ən azı 130.000 insanın öldüyünü təxmin edir.
Etimologiyası
redaktəMüharibənin digər adları aşağıdakılardır:
- Balkanlarda müharibə
- Keçmiş Yuqaslaviyadakı müharibə/qarşıdurmalar
- Yuqoslaviyanın parçalanması nəticəsində yaranan dövlətlərin müharibələri
- Üçüncü Balkan Müharibəsi: Bu ifadəni 1912-1913-cü illərdə baş vermiş iki Balkan Müharibəsinə istinadən britaniyalı jurnalis Mişa Qlen öz kitabında qeyd etmişdir. Əslində, bu ifadə bəzi müasir tarixçilər tərəfindən Birinci Dünya Müharibəsinə tətbiq edilir, çünki onlar bu müharibəni, 1912-1913 cü il Balkan müharibələrinin nəticəsi olaraq qəbul edirlər.
- Yuqoslaviya Vətəndaş Müharibəsi
Müharibənin başlaması və səbəbləri
redaktə
Yuqoslav xalqları arasındakı etnik qarşıdurma yalnız 20-ci əsrdə, 1920-ci illərin əvvəllərində Serb, Xorvat və Sloven Krallığının konstitusiyasına görə yaşanan gərginliklərdən və 1920-ci illərin sonlarında xorvat siyasətçi Ştepan Radiçin öldürülməsindən sonra serblər və xorvatlar arasında təzyiqin yüksəlməsi ilə daha da kəskinləşdi.
Müharibələr
redaktəOn günlük müharibə (1991)
On günlük Müharibə olaraq bilinən qarşıdurmalardan birincisi, JNA (Yuqoslaviya Xalq Ordusu) tərəfindən 26 iyun 1991-ci ildə, Sloveniyanın 25 iyun 1991-ci ildə federasiyadan ayrılmasından sonra başladı. Əvvəlcə federal hökumət Yuqoslaviya Xalq Ordusuna Sloveniyada sərhəd keçidlərini təmin etməyi əmr etdi. Sloveniya polisi və Sloveniya Ərazi Müdafiəsi respublikanın ətrafında dayanma və məhdud atışmalara səbəb olan kazarmaları və yolları mühasirəyə aldı. Onlarla itkidən sonra, Sloveniya və Xorvatiya ayrılmaq üçün üç aylıq moratorium qəbul etdikdə, 7 iyul 1991-ci ildə Brionidə danışıqlar yolu ilə məhdud münaqişə dayandırıldı. Federal ordu 26 oktyabr 1991-ci ilədək tamamilə Sloveniyadan çıxdı.
Xorvatiya Müharibəsi (1991-1995)
.jpg)
Xorvatiyadakı döyüşlər Sloveniyada baş verən on günlük müharibədən bir neçə həftə əvvəl başlamışdı. Xorvatiyanın Müstəqillik Döyüşü Xorvatiyanın müstəqilliyinə qarşı çıxan serblər Xorvatiyadan ayrıldıqlarını elan edəndə başladı. 1990-cı ildə Xorvatiyada keçirilən parlament seçkiləri nəticəsində Franyo Tucman Xorvatiyanın ilk Prezidenti oldu. Milliyyətçi siyasətini təbliğ etdi və müstəqil Xorvatiyanın qurulması onun başlıca hədəfi idi. Yeni hökumət konstitusiya dəyişikliklərini təklif etdi, ənənəvi Xorvatiya bayrağını və gerbini bərpa edərək "Sosialist" terminini respublika adından çıxartdı. Konstitusiyaya edilmiş dəyişikliklərə qarşı çıxmaq üçün yerli serb siyasətçiləri 1990-cı ilin avqustunda "Serb suverenliyi və muxtariyyəti" mövzusunda referendum təşkil etdilər. Onların boykotu, əsasən, Knin ətrafındakı etnik serblərin yaşadığı bölgələrdə İnqilab olaraq bilinən üsyana çevrildi.
Silah embarqosu
redaktəBirləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 1991-ci ilin sentyabrında silah embarqosu tətbiq etdi. Buna baxmayaraq, müxtəlif dövlətlər müharibə edən fraksiyalara silah satışını həyata keçirirdilər və ya asanlaşdırırdılar. 2012-ci ildə Çilidə silah satışındakı iştirakına görə iki nəfər təqaüdçü general da daxil olmaqla doqquz nəfəri məhkum edildi.
İstinadlar
redaktə- ↑ "Serbia and Kosovo reach EU-brokered landmark accord". BBC. 19 April 2013. 8 October 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 December 2014.
- ↑ Decision of the ICTY Appeals Chamber; 18 April 2002; Reasons for the Decision on Prosecution Interlocutory Appeal from Refusal to Order Joinder; Paragraph 8
