Serqi Ortodoks Xristianliq - Wikipedia
|
Erkən Dövr
Tarix və Ənənələr
Məzhəblər və Hərəkatlar
Əsas mövzular
|
 |
Şərqi ortodoks xristianlıq və ya pravoslavlıq — xristianlığın məzhəblərindən biri. Yunan dilində Ortodoks “Düzgün fikir, inanc və düzgün etiraf” deməkdir. Bu məzhəbin dinlər tarixindəki digər adları bunlardır: Şərqin ortodoksluğu, Katolik və Həvari kilsəsi, Ortodoks Şərq kilsəsi, Şərq kilsəsi, Ortodoks kilsəsi və Rum ortodoks kilsəsi. Ortodoks Kilsəsinin Katolik kilsəsindən 1054-ci ildə qəti olaraq ayrılmasında dini və siyasi bəzi səbəblərin böyük rolu olmuşdur:
1 - Katolik kilsəsinin müşriklər arasında dini yaymaq üçün bəzi qurbanlar verməsi.
2 - Romanın etirazına baxmayaraq imperiya mərkəzinin Konstantinopol olması.
3 - Qərb Roma dövlətinin süqutundan sonra ortaya çıxan nüfuz boşluğunu Papalığın doldurmaq istəməsi.
İnanc və ayinlər baxımından Ortodoks kilsələri bəzi siyasi və inzibati səbəblərə görə bir-birindən ayrılmışdır:
a-1054-cü ildəki Şərq-Qərb ayrılığında sonra Ortodoksluğun mərkəzi Bizans olmuşdur.
b-İstanbulun türklər tərəfindən ələ keçirildiyi 1453-cü ildən sonra sonra Rus Pravoslav Kilsəsi İstanbul Patriarxlığı ilə mübarizəyə girişmişdir.
c-1917-ci ildə baş vermiş olan Rus qiyamından sonra İstanbul Ortodoks Patriarxlığı ilə mübarizədən imtina edən Rus Pravoslav Kilsəsi Patriarxlıq halını almışdır.
Ortodoks dünyasının dörd böyük Patriarxlığı (İstanbul, İsgəndəriyyə, Əntakiyə, Qüds) vardır. Digər, regionlardakı milli kilsələr inzibati struktur etibarilə bu dörd Patriarxlığa bağlıdır. Ortodoks məzhəbini digər xristian məzhəblərindən ayıran başlıca xüsusiyyət bunlardır:
1 — Patriarx ruhani başçısıdır.
2 — Papa yanıla bilər. O İsanın vəkili deyil.
3 — Ruhul-Qüds, Oğul vasitəsilə Atadan çıxmışdır.
4 — İlk yeddi məclisdə alınan qərarları qəbul etmək lazımdır.
5 — Ancaq, Məryəm, İsa və müqəddəslərin ikonlarına hörmət göstərilir.
6 — Hər ölkə ibadətini öz diliylə etməkdə sərbəstdir.
7 — Günahkarlar, işlədikləri günahın miqdarına görə Ərafda gözlədiləcəklər.
8 — Keşişlər, yepiskoplar və patriklər evlənə bilməz; keşişlər evlənə bilər. Boşanma ancaq bəzi şərtlərlə mümkündür.
9 — Baptizmi dərhal sonra konfirmasiya edilməlidir.
10 — Yevxaristiya ayinində çörəyə maya, şəraba su qatarlar.
11 — Xaç sağdan sola çəkilir və Xaçın qolları bir-birinə bərabərdir.
Quruluş dövrlərində bütün Şərq Ortodoks kilsələri, İstanbul Ortodoks Kilsəsinin idarə və nəzarəti altında olarkən, daha sonraları parçalanmalar olmuş və bu kilsələr yaranmışdır:
2-Konstantinopol Pravoslav Kilsəsi;
Dinlər tarixçilərinin ümumiyyətlə müdafiə etdikləri fikirə görə Ortodoks məzhəbinin doğulması, Nikeya və ondan sonrakı altı məclisdə qəbul edilmiş bəzi qərarlar nəticəsində baş vermişdir. Ancaq Ortodoksluğu qəbul edənlər Nikeya məclisinə müxtəlif fikirlər ortaya atan Ari, Nestori və s. din böyüklərinin fikirlərinə hər zaman cəbhə almışlar.
Katolik məzhəbi ilə Ortodoks məzhəbi arasında təsbit edilə bilən əsas ayrılıqlar bunlardır:
1 - Katoliklərə görə Müqəddəs Ruh Ata ilə Oğuldan, Ortodokslara görə isə Allahın göndərməsindən meydana gəlmişdir.
2 - Katoliklərə görə papa səhv edə bilməz; ilahi qüdrətə malikdir. Ortodokslara görə isə O, ruhani bir liderdir; ilahi bir gücü yoxdur.
3 - Katoliklərə görə papanın iman, ibadət, əxlaq və s. mövzulardakı hər sözü münaqişəsiz qəbul edilməlidir, Ortodokslara görə isə papa da bir insandır, yanıla bilər.[1]
İstinadlar
redaktə- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-01.
Ədəbiyyat siyahısı
redaktə- St. Athanasius, On the Incarnation [De Incarnatione Verbi Dei] (PDF), Crestwood, NY: St. Vladimir's Orthodox Theological Seminary, 1982, ISBN 978-0-913836-40-8, İstifadə tarixi: 3 June 2014 (Introduction by C. S. Lewis)
- Binns, John, An Introduction to the Christian Orthodox Churches, Cambridge University Press, 2002, ISBN 978-0-521-66738-8, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Chrysostom, St. John, Paschal Homily, Wikisource, c. 400, İstifadə tarixi: 20 February 2016
- Cleenewerck, Laurent, His Broken Body: Understanding and Healing the Schism Between the Roman Catholic and Eastern Orthodox Churches, Washington, DC: Euclid University Press, 2009, ISBN 978-0-615-18361-9, İstifadə tarixi: 2 June 2014 Şablon:Self-published source
- De Vie, D. Charles, The Eastern Orthodox-Catholic Church and the Anglican Church: Their Union, Tufts University, 1945, OCLC 190830032, 3 September 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Diamond, Larry Jay; Plattner, Marc F.; Costopoulos, Philip J., redaktorlar World Religions and Democracy, Johns Hopkins University and the National Endowment for Democracy, 2005, ISBN 978-0-8018-8080-3, OCLC 58807255
- Fitzgerald, Thomas E., The Orthodox Church, Westport, CT: Praeger Publishers, 30 September 1998, ISBN 978-0-275-96438-2, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Fortescue, Adrian, The Orthodox Eastern Church (2nd), London: Catholic Truth Society / University of Virginia (11 December 2008 tarixində nəşr olunub), 1908, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Archimandrite George, Theosis: The True Purpose of Human Life (PDF) (4th), Mount Athos, Greece: Holy Monastery of St. Gregorios, 2006, ISBN 978-960-7553-26-3, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Greek Orthodox Church, The marriage service of the Holy Orthodox Catholic Church, trans. from Greek by Rev. Athanasius Richardson, London: A.R. Mowbray & Co., 1875, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Edwards, Mark J. Catholicity and Heresy in the Early Church. Farnham: Ashgate Publishing. 2009. ISBN 9780754662914.
- Harakas, Stanley S., The Orthodox Church: 455 Questions and Answers, Light & Life Publishing Company, Minneapolis, MN, 1 May 1987, ISBN 978-0-937032-56-5
- Hardon, John, Catholic Catechism, New York: Doubleday, 1981, ISBN 978-0-385-08045-3, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Hayward, C.J.S. The Best of Jonathan's Corner. Wheaton, IL: C.J.S. Hayward Publications. 2016. ISBN 978-1-4782-1991-0.
- Hierotheos, Metropolitan of Nafpaktos, The Mind of the Orthodox Church, Levadia, Greece: Birth of the Theotokos Monastery, 1998, ISBN 978-960-7070-39-5
- Leith, John H., Creeds of the Churches (3rd), Westminster: John Knox Press, 1982, ISBN 978-0-8042-0526-9, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Losch, Richard R., The Many Faces of Faith: A Guide to World Religions and Christian Traditions, Wm. B. Eerdmans, 3 May 2002, ISBN 978-0-8028-0521-8, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Meyendorff, John. Orthodoxy and Catholicity. New York: Sheed & Ward. 1966.
- Meyendorff, John. Marriage – An Orthodox Perspective (Revised Third). Yonkers, New York: Saint Vladimir's Orthodox Theological Seminary#St. Vladimir%E2%80%99s Seminary Press (SVS Press). 2000. ISBN 0-913836-05-2.
- Meyendorff, John. Christ in Eastern Christian Thought (2nd). Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1975. ISBN 9780913836279.
- Meyendorff, John. Living Tradition: Orthodox Witness in the Contemporary World. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1978. ISBN 9780913836279.
- Meyendorff, John. The Byzantine Legacy in the Orthodox Church. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1982. ISBN 9780913836903.
- Meyendorff, John. Catholicity and the Church. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1983. ISBN 9780881410068.
- Meyendorff, John. Byzantine Theology: Historical Trends and Doctrinal Themes (Revised 2nd). New York: Fordham University Press. 1983. ISBN 9780823209675.
- Meyendorff, John. Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1989. ISBN 9780881410556.
- Meyendorff, John. Rome, Constantinople, Moscow: Historical and Theological Studies. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1996. ISBN 9780881411348.
- Meyendorff, John. The Orthodox Church: Its Past and Its Role in the World Today (Revised 4th). Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1996. ISBN 9780913836811.
- Nielsen, Stevan L.; Johnson, W. Brad; Ellis, Albert, Counseling and Psychotherapy With Religious Persons: A Rational Emotive Behavior Therapy Approach, Taylor & Francis, 1 May 2001, ISBN 978-1-4106-0070-7, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Orthodox Eastern Church, The Shorter Catechism of the Eastern Orthodox Catholic Church, Rincon Publishing Co., 1909, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Ware, Bishop Kallistos (Timothy), The Orthodox Church (revised original), New York: Penguin Books, 1991, ISBN 978-0-14-013529-9
- Ware, Bishop Kallistos (Timothy), The Orthodox Church (new), New York: Penguin Books, 29 April 1993, ISBN 978-0-14-014656-1
- Ware, Bishop Kallistos (Timothy). The Orthodox Church (third). London, UK: Penguin Books. 2015. ISBN 9780141980638.
- The Great Book of Needs: Expanded and Supplemented (Volume 1): The Holy Mysteries. Saint Tikhon's Monastery tərəfindən tərcümə olunub. South Canaan Township, Pennsylvania: Saint Tikhon's Orthodox Theological Seminary (2000 tarixində nəşr olunub). 1998. ISBN 9781878997562.
- American Heritage Dictionary of the English Language (5th), Houghton Mifflin Harcourt, 2014, ISBN 978-0-547-04101-8, İstifadə tarixi: 28 May 2014
- Columbia Encyclopedia (6th), Columbia Univ. Press, June 2000, ISBN 978-0-7876-5015-5, İstifadə tarixi: 2 June 2014
- Encyclopædia Britannica Online, 2014, İstifadə tarixi: 29 May 2014
- Encyclopedia of Christianity, 3, Wm. B. Eerdmans, 2003, ISBN 978-0-8028-2415-8, İstifadə tarixi: 28 May 2014
- Encyclopedia of the Modern Middle East & North Africa (2nd), Macmillan Reference US, August 2004, ISBN 978-0-02-865769-1, 2 June 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 28 May 2014
- Encyclopedia of World Religions, Concord Pub., 25 October 2006, ISBN 978-1-60136-000-7, İstifadə tarixi: 28 May 2014
- Encyclopedia of World Religions (revised), Infobase Publishing, 2007, ISBN 978-0-8160-6141-9, İstifadə tarixi: 30 May 2014
- Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions, Merriam-Webster, September 1999, ISBN 978-0-87779-044-0, İstifadə tarixi: 30 May 2014
- Merriam-Webster Online Dictionary, 31 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 30 May 2014
- Oxford Dictionary of the Christian Church (3rd rev.), Oxford University Press, 2005, ISBN 978-0-19-280290-3
Əlavə ədəbiyyat siyahısı
redaktə- Adeney, Walter F. The Greek and Eastern Churches (PDF). New York: Charles Scribner's Sons. 1908.
- Buxhoeveden, Daniel; Woloschak, Gayle, redaktorlar Science and the Eastern Orthodox Church (1st). Farnham: Ashgate. 2011. ISBN 9781409481614. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Dvornik, Francis. The Photian Schism: History and Legend. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1948.
- Erickson, John H. The Challenge of Our Past: Studies in Orthodox Canon Law and Church History. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 1991. ISBN 9780881410860. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Erickson, John H. "The Local Churches and Catholicity: An Orthodox Perspective". The Jurist. 52. 1992: 490–508. 4 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Fairbairn, Donald. Eastern Orthodoxy through Western Eyes. Louisville, KY: Westminster John Knox Press. 2002. ISBN 9780664224974. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- FitzGerald, Thomas. Eastern Christianity in the United States // The Blackwell Companion to Eastern Christianity. Malden, MA: Blackwell Publishing. 2007. 269–279. ISBN 9780470766392. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Hussey, Joan M. The Orthodox Church in the Byzantine Empire. Oxford: Clarendon Press. 1986. ISBN 9780198269014. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Krindatch, Alexei D. ed., Atlas of American Orthodox Christian Churches (Holy Cross Orthodox Press, 2011) online Arxivləşdirilib 6 oktyabr 2016 at the Wayback Machine.
- Lossky, Vladimir. The Mystical Theology of the Eastern Church (1.). London: J. Clarke. 1957. ISBN 9780227675366. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Mascall, Eric Lionel. The Recovery of Unity: A Theological Approach. London: Longmans. 1958.
- McGuckin, John Anthony. The Orthodox Church: An Introduction to its History, Doctrine, and Spiritual Culture (1.). Malden, MA: Blackwell Publishing. 2008. ISBN 9781405150668.
- McGuckin, John Anthony, redaktorThe Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity. 1. Malden, MA: Wiley-Blackwell. 2011. ISBN 9781405185394. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- McGuckin, John Anthony, redaktorThe Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity. 2. Malden, MA: Wiley-Blackwell. 2011. ISBN 9781405185394. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Obolensky, Dimitri. The Byzantine Commonwealth: Eastern Europe, 500–1453. London: Cardinal. 1974. ISBN 9780351176449. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Ostrogorsky, George. History of the Byzantine State. Oxford: Basil Blackwell. 1956. 23 April 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Paraskevas, J. E.; Reinstein, F. The Eastern Orthodox Church: A Brief History. Washington: El Greco Press. 1969.
- Runciman, Steven. The Great Church in Captivity: A Study of the Patriarchate of Constantinople from the Eve of the Turkish Conquest to the Greek War of Independence (1st). Cambridge: Cambridge University Press. 1968. ISBN 9780521071888. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2022.
- Constantine B. Scouteris, A Brief Outline of the Orthodox Church, Ἐκκλησιαστικός Φάρος, 65 (2004), pp. 60–75. Arxivləşdirilib 3 fevral 2022 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
redaktə- Пространный христианский катехизис Православной Кафолической Восточной Церкви (адаптированная редакция). Arxiv surəti 17 yanvar 2019 tarixindən Wayback Machine saytında
- Интернет-версия. Arxiv surəti 12 mart 2014 tarixindən Wayback Machine saytında Православная энциклопедия
- Православное христианство — каталог православных ресурсов
- Седмица.ру — Православная энциклопедия. Arxiv surəti 11 iyun 2004 tarixindən Wayback Machine saytında
- Открытая православная энциклопедия «Древо». Arxiv surəti 27 mart 2013 tarixindən Wayback Machine saytında
- Meyendorff J. "Eastern Orthodoxy". Encyclopædia Britannica Online (ingilis). 2015-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-23.
