Nazim Axtili - Wikipedia

Nazım Axtılının şəxsi həyatı barədə mənbələrdə demək olar ki, məlumat yoxdur. Onun əsl adının Məhərrəm olduğu və Səfəvilər Dövlətinin Şirvan bəylərbəyliyinə aid Axtı kəndində anadan olduğu məlumdur. XVIII əsrdə Səfəvilər Dövləti, Əfşar imperiyası və Quba xanlığı dövründə yazıb yaratdığı məlumdur.

Yaradıcılığına gəldikdə isə şair "Nazim Axtı" və "Şair Axtı" təxəllüsü ilə yazıb. Molla Pənah Vaqiflə mehriban münasibətdə idi. Nazimin sevgi lirikası klassik üslubda yaradılıb. Aşiqin ülvi obrazı ənənəvi bədii vasitələrlə formalaşır. "Bir məhliqə" poemasında lirik qəhrəman sevgilisi ilə qovuşmağın yeganə yolunu mənəvi aşınmada görür.^[1][2] Nazim həm də qəzəllər yazıb. Onun qəzəllərində məhəbbət, sosial və didaktik motivlər canlı səslənir. Onlarda kompozisiya və tematik rəngarənglik ilə xarakterizə olunur. Onlar hissələrə bölünmürlər.^[1][2]

Onların hər birində vizual vasitələrin cəmləndiyi və bu motivin bir beytdən digərinə köçürüldüyü motiv var. "Artıqsan" ("Sən daha yaxşısan") qəzəlində mədh etmə üslubundadır. Mərkəzdəki bütün beytlər bu motivə münasibətdə bir-biri ilə paralellər təşkil edir. Bu qəzəlin tiraj, rədif, ritm, ölçü ilə yanaşı, beytləri də paralellik üsulu ilə bağlanır. Beytdən beytə keçən tərif motivi ancaq şifahi görkəmini dəyişir. Beytlər arasındakı əlaqə lirik qəhrəmanın hisslərinin məxfiliyini də artırır. Sevgilisinə üz tutaraq onun tərənnümü üçün bədii vasitələr seçməklə məşğuldur.^[1][2]

Monolitlik "Mərhəba" qəzəli üçün də xarakterikdir. Burada əsas yeri lirik qəhrəmanın tərənnümü tutur. "Tərk dünya eynəyib sığınmışam mövlaya mən" qəzəlində şairin kainatdan narazılığı, zamandan şikayətləri ifadə olunur. Dünyada özünə yer tapmır, bu da onu xarici aləmdən uzaqlaşmaya aparır. Qəzəldə dünyadan uzaqlaşma, mənəvi tənhalıq motivini ehtiva edən və mövzu qarşısında yer alan məlumatlar tədricən dünyanı tərk edərək ünsürlərin qanunlarına tabe olaraq özünə gedən və tənha qalan şəxsdə cəmləşir.^[1][2].

Nazim didaktik-tərbiyəvi xarakterli qəzəllər də yazıb. Onlarda şair insanın mənfi cəhətlərini pisləyir. "İstər" qəzəlində onun diqqət obyekti mahiyyəti rəzilliklərdən ibarət olan şəxsdir. Qəzəl vəfa — vəfasızlıq, rahatlıq — əzab, ədəb — ədəbsiz, həyasız — həyasız və başqa antonim sözlər nisbətində qurulub.^[1]

"Nə faidə" ("Nə fayda") qəzəli də insanın mənfi cəhətlərinin ifşasına həsr edilib. Bu qəzəl təkcə mənfi cəhətləri deyil, həm də müsbət cəhətləri olan bir insandan bəhs edir. Bununla belə, pis yaxşıdan üstündür. Əsərlərini ənənəvi janrlarda və klassik üslubda yaradan Nazim Axtılı real həyatla, xalq məişəti ilə bağlı problemlər qoyur.^[1][2] İctimai qanunun və asayişin bəşəri pisliklərini kəskin şəkildə pisləyən şair insan və cəmiyyətin xeyirxahlıq və harmoniya səltənəti arzusundadır.^[2]

• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная лезгинская поэзия ХVIII-ХIХ веков. Махачкала. 1999.
• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная поэзия народов Южного Дагестана (XVII-XVIII вв.). Махачкала. Ф. М. Ибрагимова. 2007.