Massacusets Texnologiya Institutu - Wikipedia

1861-ci ildə Massaçusets Birliyi Uilyam Berton Rocersin "Massaçusets Texnologiya İnstitutu və Boston Təbiət Elmləri Cəmiyyəti"nin yaradılması haqqında xartiyasını təsdiqlədi. Berton Rocers XIX əsrdə sürətlə inkişaf edən elmin tələblərinə cavab verə biləcək ali təhsilin yeni formasını yaratmaq istəyirdi. O, elmin praqmatiklik və praktik prinsipini əsas tutaraq, institutun gələcək məqsədini – bəşəriyyətin zəruri məsələlərinin həlli üçün təhsil və elmin birləşdirilməsini formalaşdırdı. Berton Rocers təhsil proqramı hazırlayaraq həm ştat rəhbərliyinin diqqətini cəlb edir, həm də planlarını həyata keçirmək üçün özəl sponsorlar tapır. Onun fəlsəfəsi belə səslənirdi: "Təkcə praktikada istifadə oluna bilən manipulyasiya və elmlərin ani detallarının tədrisi deyil, bütün əsas elmi prinsiplərin izahı ilə öyrənilməsi və başa düşülməsi əsasdır".

10 aprel 1861-ci il qanunvericilik aktına əsasən Massaçusets Texnologiya İnstitutu üç bölmədən – İncəsənət Cəmiyyəti, Sənaye İncəsənəti Muzeyi və Sənaye Elmləri Məktəbi bölmələrindən ibarət olur. B. Rocers institutun prezidenti və "Massaçusets Texnologiya İnstitutu Korporasiyası"nın icraçı şurasına rəhbər təyin edilir. O, bu vəzifələri 1862–1870, 1878–1879-cu illərdə icra edib, lakin yeni təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinə Vətəndaş müharibəsi imkan vermir. 1865-ci ildə ilk tələbələr dərslərini Bostonun şəhərətrafı qəsəbəsində yerləşən ticarət binasında keçirlər. MTİ-nin ilk binası 1866-cı ildə Boston şəhərinin Bək Bey rayonunda tikilir və 1916-cı ilədək (kampusun böyüyüb Çarlz çayını keçərək Kembricdə salınmasına qədər) "Boston texnosu" adlanır.

İnstitutun fəaliyyətinin ilk illərindən bu ali təhsil müəssisəsinin məzunları özlərini yüksək ixtisaslaşmış elmi-texniki mühəndislər kimi təqdim edirlər. Müəssisələrin əksəriyyəti onları həvəslə işə götürür, bu da yeni yaranmış təhsil ocağına tələbələrin axınına səbəb olurdu. Universitetə Elen Riçards adlı ilk qız tələbə 1870-ci ildə daxil olub, lakin uzun illər qız tələbələri bu təhsil ocağında barmaqla saymaq olardı. Yalnız 1964-cü ildə MakKormik Holl adlanan qızlar yataqxanası tikildikdən sonra qız tələbələrin sayı artmağa başlayır. 2004-cü ildə tələbələrin 43%-ni qızlar təşkil edir və elə həmin il instituta ilk qadın prezident – neyrobioloq Syuzan Hokfild seçilir.

XIX–XX əsrlərdə institut maliyyə problemi ilə üzləşir. Bu problem, əsasən, yaxınlıqda yerləşən Harvard Universitetilə rəqabət nəticəsində yaranır. 1900-cü ildə Massaçusets Texnologiya İnstitutunun Harvard Universitetilə birləşdirilməsi ideyası irəli sürülür, lakin bu ali təhsil müəssisəsinin nüfuzlu məzunları həmin ideyaya qarşı çıxır. Bütün etirazlara baxmayaraq, 1914-cü ildə birləşdirilmə planı təsdiqlənir, Massaçusets Texnologiya İnstitutunun Harvardın Tətbiqi Elmlər bölməsi kimi Kembricə köçürülməsi qərara alınır və bu məqsədlə Kembricdə kompleks binalar tikilir. Həmin andan kampusda ən müasir modernist memarlar tərəfindən yeni üslubda binalar tikilir. Daş və dəmirdən inşa edilmiş tikililər özünəməxsusluğu ilə seçilir və bir növ, Praqa şəhərində yerləşən məşhur "rəqs edən ev"i xatırladır. Vaxtilə Massaçusets Texnologiya İnstitutunun məzunu olan Uilyam Bosuort tərəfindən inşa edilmiş binalar bu gün universitetin əsas kampusuna çevrilib. 1916-cı ildə bu təhsil ocağı Kembricdəki yeni kampusuna köçür, bu dövrdə Harvardla birləşmək planı öz aktuallığını itirir, Birinci dünya müharibəsi və bundan irəli gələn ABŞ-nin sənaye potensialının gücləndirilməsi ixtisaslaşmış elmi-texniki kadrlara tələbatı artırır. Bununla da Massaçusets Texnologiya İnstitutu birinci dərəcəli texniki ali məktəbə çevrilir və 1917-ci ildə Harvard Universitetilə birləşdirmə məsələsi ləğv edilir.

Müharibədən sonrakı illər institut sürətlə inkişaf edir, yeni fakültələr və tədqiqat mərkəzləri yaradılır, lakin İkinci dünya müharibəsinə qədər institut ikinci dərəcəli ali məktəb hesab olunur və ABŞ-dən kənarda tanınmır. İkinci dünya müharibəsi dövründə institutun mütəxəssisləri, xüsusilə Radiasiya laboratoriyasının əməkdaşları radar qurğuları, nüvə reaktoru sahələrində və digər hərbi məqsədlər üzrə yüksək nailiyyətlər əldə edirlər. İnstitutun vitse-prezidenti Venivar Buş Manhetten layihəsinə cavabdeh olan Milli Müdafiə Tədqiqatları Komitəsinin (sonradan Elmi Tədqiqatlar və İşləmələr Bölməsi adlanıb) rəhbəri seçilir. İnstitut elektronika üzrə də ön cərgədə qərar tutur. Soyuq müharibə dövründə ABŞ rəhbərliyi milli təhlükəsizliyin gücləndirilməsi məqsədilə elmi tədqiqatlara külli miqdarda maddi yardım göstərir. Massaçusets Texnologiya İnstitutu subsidiyaların ən çox alındığı ali təhsil müəssisəsindən olur və tezliklə dünyanın ən nüfuzlu elmi-tədqiqat mərkəzinə çevrilir. XX əsrin 50–60-cı illərində bu ali təhsil müəssisəsi elmi-texniki inqilab edir. Məhz bu dövrdə institutun Linkoln və Çarlz Stark Draper laboratoriyaları öz kəşflərilə məşhurlaşır. 70–80-ci illərdə institut elmi-texniki tərəqqiyə səbəb olan kompüter erasının pionerinə çevrilir. İnstitutun divarları arasında öz dili, etika və mənəviyyatı olan kompüter mədəniyyəti yaranıb. Məşhur "haker" termini də burada meydana gəlib.

Ümumilikdə, Massaçusets Texnologiya İnstitutunun dövlətlə əlaqələri qənaətbəxş olsa da, ara-sıra anlaşılmazlıqlar da yaşanıb. Belə ki, Uotergeyt qalmaqalı zamanı prezident Niksonun məsləhətçisi Çarlz Koulson "administrasiyaya düşmən şəxslərin siyahısı"nı hazırlayır. Siyahıya institutun prezidenti Cerom Viznerin, professor Noam Çomskinin və başqa qabaqcıl əməkdaşların da adları daxil edilir. Nəticədə ali məktəbə federal subsidiyaların məbləği xeyli azaldılır.

Massaçusets Texnologiya İnstitutunun kampusu Kembric şəhərində Çarlz çayının sahilində 68 hektar (168 akr) ərazidə yerləşir. Kampus Massaçusets avenyudan iki hissəyə bölünür – qərbdə tələbə yataqxanaları, şərqdə isə akademik binalar yerləşir. Akademik binalar, ofislər və yataqxanalar nömrələnməklə yanaşı, onlara müxtəlif adlar verilib. Binalar yerüstü və yeraltı tunellərlə birləşdirilib.

ABŞ-də ən böyük nüvə reaktoru Massaçusets Texnologiya İnstitutunun kampusunda, əhalinin sıx məskunlaşdığı ərazidə yerləşir. Burada nüvə reaktorunun ətraf mühitə vurduğu ziyana görə institut rəhbərliyi ilə yerli əhali arasında tez-tez mübahisələr yaranır. İnstitut isə onun təhlükəsizliyinə zəmanət verir. Kampusun ərazisində yerləşən digər maraqlı obyektlərdən yüksəktəzyiqli aerodinamik tuneli, gəmilərin təlimi və okeanın quruluşunu öyrənmək üçün yedək çənini qeyd etmək olar. 2001-ci ildə Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi hava və suyu tullantılarla çirkləndirdiyi üçün təhsil müəssisəsini məhkəməyə verir. Nəticədə institut 155.000 dollar dəyərində cərimə ödəyir və bundan sonra üç ekologiya layihəsi tətbiq edir. İnstitut, eyni zamanda havanın çirklənməsinin qarşısını almaq məqsədilə alternativ yanacaq işlədən nəqliyyat vasitələri buraxır.

Massaçusets Texnologiya İnstitutuna Memarlıq və Planlaşdırma, Mühəndislik, Bəşəriyyət, İncəsənət və Sosial Elmlər, Sloan Menecment, Elmlər, Uayteker Səhiyyə və Texnologiya məktəbləri daxildir. İnstitutun nəzdində aeronavtika və astronavtika, antropologiya, memarlıq, biologiya mühəndisliyi, biologiya, kimya mühəndisliyi, kimya, mülki və ətraf mühitin mühafizəsi mühəndisliyi, müqayisəli media, beyin və şüur, yer, atmosfer, planetar, elektrik mühəndisliyi və kompüter, ədəbiyyat və humanizm elmləri, siyasi, ictimai elmlər, iqtisadiyyat, mühəndislik sistemləri bölgüsü, xarici dillər və ədəbiyyatlar, səhiyyə elmləri və texnologiyaları, tarix, ədəbiyyat, linqvistika və fəlsəfə, menecment, material elmlər mühəndisliyi, şəhərsalma elmləri və planlaşdırma, riyaziyyat, mexanika mühəndisliyi, media, musiqi və teatr incəsənəti, fizika bölmələri fəaliyyət göstərir.

Massaçusets Texnologiya İnstitutunun nəzdində Barker, Dyui, Rəqəmsal İnstruksiyalar Resurs Mərkəzi, Sənəd Xidmətləri, Hayden, Humanitar, İnformasiyaların Kəsişməsi, Arxivlər və Xüsusi Kolleksiyalar İnstitutu, Əlavələr saxlanılan, Musiqi, Rotç, Elmi kitabxanalar fəaliyyət göstərir. Kitabxanalar Elm və Tədqiqat İnstitutu tərəfindən dəstəklənir. ümumilikdə, kitabxana sistemi 2,6 milyon cild kitaba, 17000 jurnala, 478 onlayn verilənlər bazasına, 30000-dən çox İnternet şəbəkəsinə qoşulmuş elektron jurnala, xəritələrə, şəkillərə, partituralara (musiqi əsərlərinin toplusu), səsyazma və videokasetlərə malikdir. 2001-ci ildən başlayaraq "Ex Libris' Aleph" adlanan sistem Barton veb-kataloqunda istifadəçilərin xidmətinə verilib. Kitabxananın veb-saytında "Vera" interfeysinin köməyilə kitabxana haqqında məlumat əldə etmək, elektron resurslara yol tapmaq olar. İnstitutun kitabxanaları Elmi Kitabxanalar Assosiasiyasının, Boston Kitabxanalar Konsorsiumunun, Şəbəkə İnformasiyaları Koalisiyasının, DDI Alyansının, "EDUCAUSE" Rəqəmsal Kitabxanalar Federasiyasının, Onlayn Kompüter Kitabxanalar Mərkəzinin üzvüdür.

İnstitutda təhsil alan tələbələr üçün lazımi şərait yaradılıb. Hər bir yataqxananın öz komendantı var. Komendant tələbələrə, onların sağlamlığına və psixoloji durumlarına nəzarət edir. Kampusa köçməmişdən qabaq tələbələr istədikləri yataqxanada və mərtəbədə yer seçə bilərlər. Burada yaşayan tələbələr arasında müxtəlif cəmiyyətlər yaranır. Yuxarı kurs tələbələri çarlz çayının o biri sahilində Bək Bey rayonunda yerləşən 36 yataqxanalardan birində qalmağa üstünlük verirlər. Burada, adətən, heç kimin maneçilik etməməsi üçün yaradıcı tələbələr qalır. Bu yataqxanalardan Beyker, Beksli, Barton Koner, Şərqi Kampus, MakQreqor, MakKormik, Yeni Ev, Random, Senior, Simmons, Memorial Drayv rezidensiyalarını qeyd etmək olar. Burada aspirantlar üçün 8 yataqxana mövcuddur (şərqi, qərbi apartamentlər və s.).

Massaçusets Texnologiya İnstitutu çoxsaylı elmi kəşflərin yarandığı məkandır: azad proqram təminatı hərəkəti və GNU layihəsi, nüvənin maqnit yaddaşı, radar, bir elektron tranzistoru, dizayn nəzəriyyəsinin rəqəmsal sxemi. Massaçusets Texnologiya İnstitutunun alimləri kibernetika, kompüterin dili, robot texnikası, açıq açarlı kriptoqrafiya sahələri üzrə böyük nailiyyətlər əldə ediblər. Subatom və Kvant nəzəriyyəsinə əlavələrinə görə institutun fizika fakültəsi 8 Nobel, 3 Vulf (canavar) mükafatına, 4 Dirak medalına layiq görülüb. Kimya kafedrasının əməkdaşları naməlum birləşmə və metodların kəşfinə görə 3 Nobel və 1 Vulf mükafatı ilə təltif olunublar. İnstitut bioloqları genetika, immunologiya, onkologiya, molekulyar biologiya sahəsində əldə etdikləri uğurlara görə 6 Nobel mükafatı qazanıb. Professor Erik Lander "İnsan geni" layihəsinin rəhbəri olub. Pozitronium atomları, sintetik penisillin, Lu Geriq və Harinqton xəstəliklərinin genetik təməli ilk dəfə burada aşkarlanıb. Humanitar, ictimai elmlər, incəsənət, iqtisadiyyat sahələri üzrə bu ali təhsil ocağı 5 Nobel mükafatına və 9 Con Beyts Klark medalına layiq görülüb. Linqvistlər Noam çomski və Morris Halle generativ qrammatika və fonologiya üzrə əsas sənədlərin müəllifləridir.

Massaçusets Texnologiya İnstitutu əməkdaşlarının əksəriyyəti Riçard Stollmen və ya Hal Abelson sərbəst proqram təminatına cəlb edilib. İnstitutun əməkdaşı Nikolas Neqropont "Hər uşağa notbuk" təşəbbüsünün müəllifidir. Ali məktəbin rəsmi qəzeti "MIT Tech Talk" ilk İnternetdə yayımlanan qəzet olub. 2009-cu ilin sentyabrından qəzet fəaliyyətini dayandırıb.

İnstitutun nailiyyətlərinin çoxluğundan və şöhrətindən irəli gələrək, burada baş verən hər hansı bir hadisə həmin an mətbuatda əksini tapır. 1986-cı ildə Nobel mükafatı laureatı Devid Baltimor və onun kolleqası Tereza İmanişi-Kari tədqiqatların nəticələrini saxtalaşdırmaqda ittiham olunublar. Nəticədə 1991-ci ildə Konqresin təhqiqatından sonra D. Baltimor Rokfeller Universitetinin prezidentliyindən imtina etmək məcburiyyətində qalır. İmanişi-Kari isə təqsirsiz hesab edilərək Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun prezidenti seçilir. 2000-ci ildə professor Ted Postol Massaçusets Texnologiya İnstitutunun administrasiyasını Linkoln laboratoriyasının ballastik reaktiv raketlərin sınağı üzrə tədqiqat məlumatlarının saxtalaşdırılmasında ittiham edib. Bu işin araşdırılması hələ də bitməyib.

Massaçusets Texnologiya İnstitutunun müəllim və tələbələri həmişə sərbəst, azadfikirli, bir qədər qalmaqallı olmaları ilə fərqləniblər.

Massaçusets Texnologiya İnstitutunun çoxlu sayda məşhur məzunları var, onlardan 75 nəfəri Nobel mükafatına layiq görülüb. İnstitutun tanınmış məzunlarından Azərbaycan əsilli alim, süni intellekt sahəsində qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin banisi, hazırda Kaliforniyanın Berkli Universitetinin professoru Lütfi Rəhim oğlu Ələsgərzadəni (Lütfi Zadə) xüsusi qeyd etmək olar. Lütfi Zadə Tehran Universitetinin elektrotexnika fakültəsinin bakalavr pilləsini bitirib. O, 1944-cü ildə ABŞ-yə köçüb və təhsilini davam etdirmək məqsədilə bu instituta ərizə verib və 1946-cı ildə həmin təhsil ocağını "elektrotexnika" sahəsi üzrə magistr kimi bitirib.

Bu gün Massaçusets Texnologiya İnstitutunda 4232 tələbə təhsil alır, onların 45%-ni qızlar, 46%-ni əcnəbi tələbələr təşkil edir. Dünyanın ən yaxşı ali məktəblərindən olan bu institut qəbul qaydalarının mürəkkəbliyi ilə seçilir – instituta sənəd verən 20 abituriyentdən yalnız biri bura qəbul olunur. İnstitutda kəmiyyətə deyil, keyfiyyətə üstünlük verilir. Texniki sferada institutu əvəz edən digər ali təhsil müəssisəsi yoxdur. Buraya qəbul olunmaq, oxumaq və bitirmək çox çətindir, lakin bütün bu çətinliklərə qatlanmağa dəyər, çünki Massaçusets Texnologiya İnstitutu kompüter texnologiyalarının əsas məkanıdır.

• Lütfi Zadə – alim, Kaliforniyanın Berkli Universitetinin professoru
• Xose Fiqueres Ferrer – Kosta-Rikanın prezidenti
• Vircillio Barko – Kolumbiyanın prezidenti
• Kofi Annan – BMT-nin sabiq Baş katibi
• Corc Şuls – ABŞ-nin sabiq dövlət katibi
• Devid Miliband – Birləşmiş Krallığın xarici işlər naziri
• Benyamin Netanyahu – İsrailin Baş naziri
• Benn Bernank – ABŞ Federal Ehtiyatlar Bankının rəhbəri
• Buzz Oldrin – "Apollon- 11" kosmik gəmisinin astronavtı
• Robert Morris – İnternet şəbəkəsinin mühüm hissəsini məhv etmiş kompüter qurdunun yaradıcısı
• Robert Noys – İnteqral sxemlərin, "Intel"in yaradıcısı
• Robert Metklaf – "Ethernet"in, "3 Com"un yaradıcısı
• Reymond Stata – "Analog Devices" firmasının yaradıcısı
• Corc Akerlof – iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Robert Merton – iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Lourens Kleyn – iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Sidni Altman – kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Elias Ceyms Kory – kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Çarlz Pedersen – kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Riçard Feynman – fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Robert Laflin – fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Uilyam Fillips – fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Leland Hartvell – tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı
• Robert Horvis – tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı

• Lamiyə Əliyeva, Dünya universitetləri: Massaçusets Texnologiya İnstitutu Arxivləşdirilib 2014-09-09 at the Wayback Machine, "Azərbaycan müəllimi" qəzeti, 20.11.2009, № 45. (az.)

• mit.edu — Rəsmi saytı