Fevzi Caxmaq - Wikipedia

Mustafa Fevzi 12 yanvar 1876-cı ildə Cihangirdə (İstanbul , Osmanlı İmperatorluğu) Ömər Ağanın kiçik oğlu Varnalı Hacı Bəkir Əfəndinin qızı anası Hesna Xanım və Çakmakoğlu Hüseyn Dərvişin oğlu atası Əli Sırrı Əfəndinin ailəsində anadan olmuşdur. Kaptan və Tophane üçün (Arsenal) katib olaraq xidmət etdi. 1879-cu ildə atası Əli Sırrı bəy Rumeli Kavağında Qaradəniz Topçu Alayına (Karadəniz Topçu Alayı) təyin olundu , ailəsi oraya köçdü. Beləliklə, Fevzinin Ordudakı adı "Kavaklı Fevzi Paşa" olacaq.

1882–1884-cü illərdə Rumeli Kavağındakı Sadıq Hoca Məktəbində oxudu. 1884–1886-cı illərdə Sarıyerdəki Tedrisiye-i Haybiye Mektebində , 1886-cı illərdə Selanik Əskəri Rüşdiyesi , 1886-cı illərdə isə Soğukşişi Əskəri Əskəriyyə Məktəbində təhsilini davam etdirdi . 1887–1890-cı illərdə ərəb və fars dillərini Misir və Bağdadda təhsil almış , dövrün ziyalılarından olan babası Hacı Bəkir Əfəndidən öyrənmişdir . 1890–1893-cü illərdə Kuleli Hərbi Liseyində (Kuleli Askerî İdadisi) davam etdi. Kuleli hərbi liseyini bitirdikdən sonra 29 aprel 1893-cü ildə Pangaltıda yerləşən Harbiye Mektibinə (Mekteb-i Füsûn-u Harbiyye-i Şâhâne) daxil oldu. 28 yanvar 1896-cı ildə sinif yeddincisi olaraq hərbi məktəbi bitirərək Osmanlı ordusuna qatıldı. piyada leytenant (Mülâzım -ı Sani).

28 yanvar 1898-ci ildə Hərbi Akademiyaya (Mekteb -i Erkan-ı Harbiye-i Şahâne), indiki: Harp Akademisi) daxil oldu və 16 mart 1897-ci ildə baş leytenant rütbəsinə yüksəldi . ı Evvel). 25 dekabr 1898-ci ildə Akademiyanı qərargah kapitanı (Erkân-ı Harp Yüzbaşısı) kimi bitirdi və Baş Qərargahın 4-cü şöbəsinə təyin edildi.

11 aprel 1899-cu ildə 3-cü Ordunun Metroviçada (indiki Mitrovitsa) Şəmsi Paşanın komandanlığı ilə 18-ci nizami diviziyanın (Sekicinsi Nizamiye Fırkası On) qərargah zabiti oldu . O , məlumat toplamaq üçün onların qəzetlərini oxumaq üçün serb , bolqar , alban dillərini öyrənmişdir. 20 aprel 1900-cü ildə Kolağası , 20 aprel 1902-ci ildə mayor (Binbaşı), 19 iyul 1906-cı ildə podpolkovnik (Kaymakam) və 17 dekabr 1907-ci ildə Miralay rütbələrinə yüksəlmişdir .

Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, o, İttihad və Tərəqqi Komitəsi ilə əlaqə saxlamış və komitənin Metroviça blanşının gizli idarə heyətinin üzvü seçilmişdir. 3 iyul 1908-ci ildə etnik alban olan Resnedə (indiki: Resen) yerləşmiş baş kapitan Əhməd Niyazi bəy 200 əsgər və çoxlu sayda mülki şəxslə təpələrə çıxdı və manifest verdi. konstitusiya hökumətinin bərpasını tələb edirdi. Etnik alban olan Şəmsi Paşa üsyançını əzmək əmri aldı və iki batalyonla Monastıra getdi, lakin leytenant Bigalı Atıf bəy tərəfindən güllələnərək öldürüldü.

19 avqust 1909-cu ildə Hərbi Rütbələrin Təmizlənməsi Qanununa (Təsfiye-i Rüteb-i Əskəriye Kanunu) görə mayor rütbəsinə endirilmişdir.

29 dekabr 1908-ci ildə Taşlıca (indiki Pljevlja) qubernatoru (mütəssərif) və komandiri , eyni zamanda 35-ci Briqadanın (Otuzbeşinci Liva) komandiri təyin edildi. 15 yanvar 1910-cu ildə müvəqqəti olaraq Kosovo Müvəqqəti Korpusunun (Mürretep Kosova Kolordusu) qərargahına təyin edildi, 29 sentyabrda podpolkovnik rütbəsinə yüksəldi (Kaymakam) və 27 iyulda. həmin korpusun qərargah rəisi oldu.

1911-ci il yanvarın 15-də Baş Qərargahın 4-cü şöbəsinə təyin edildi. 2 oktyabr 1911-ci ildə İşkodrada (indiki Şkoder) olarkən İtaliya-Türkiyə müharibəsi (29 sentyabr 1911 – 18 oktyabr 1912) başladığı üçün Qərbin müdafiəsi üçün yaradılmış Qərb Ordusuna təyin edildi. Birinci Ferik Əli Rıza Paşanın komandanlığında Rumeli . Oktyabrın 6 — da İpək Sancağının (indiki Peç rayonu) valisi təyin edildi.). Oktyabrın 19-da Baş Qərargahın 4-cü şöbəsində vəzifəsini davam etdirmək üçün İstanbula qayıtdı. 1912-ci il fevralın 11-də Albaniya və üç vilayətdə (Selanik , Monastir , Kosova) islahat qərarı ilə Daxili İşlər Naziri Hacı Adil bəyin sədrliyi ilə yaradılmış komitənin üzvü təyin edilir . Mayın 9-da Sədarətdə yaradılmış katibliyə , iyulun 3-də isə Yakovada (indiki: Gjakova) 21-ci ^{[ aydınlıq lazımdı ]} Piyada Diviziyasının (Yırmı Birinci Fırka) komandir müavini vəzifəsinə təyin edildi avqustun 6-da Kosovo Baş Qüvvələrinin (Kosova Kuva-yi Umumiyesi) qərargahına.

29 sentyabr 1912-ci ildə Qərb Ordusu tərkibində yaradılmış Ferik Halepli Zəki Paşanın komandanlığı ilə Vardar Ordusunun 1-ci şöbəsinə (hərəkət rəisi) təyin edildi . Birinci Balkan Müharibəsi zamanı (8 oktyabr 1912 – 30 may 1913), Kumanovo döyüşündəki məğlubiyyətdən sonra (23 – 24 oktyabr 1912) Fevzi yazırdı ki, Osmanlı qüvvələrinin geniş bir əraziyə yayılması təşəbbüskar idi. düşmən və o səfərbərlik və konsentrasiya planı zəif hazırlanmış və qüsurlu idi. O, həmçinin artilleriya, simsiz və hava bölmələrində böyük çatışmazlıqların olduğunu qeyd edib, lakin o, Monastir (indiki: Bitola) ərazisindən daxili xətlərdə əməliyyat aparan yüz min nəfərlik altı korpusdan ibarət ordu yaratmaq ideyasını irəli sürdüyünü yazırdı . Vardar ordusu Monastıra çəkildi.

Noyabrın 16 — da Monastir döyüşü zamanı (16 – 19 noyabr 1912) onun kiçik qardaşı Muxtar Əfəndi Bitolanın şimal-qərbindəki Oblakovo yüksəkliyində döyüşdə həlak oldu. Bitola döyüşündəki məğlubiyyətdən sonra o, Vardar Ordusunun 78 piyada batalyonu üçün effektiv gücünün 39.398 nəfər olduğunu yazırdı. Vardar ordusu Albaniyaya çəkildi. Mayın 10 — da Vardar ordusunun baş qərargah rəisi olan Miralay İbrahim Xəlil bəy (Sedəs) İstanbula getdiyi üçün Fevzi qərargah rəisini vəkil etdi. İyunun 19-da Vardar Ordusunun qərargahı, Karadeniz və Gülcemal adlı buxar gəmiləri ilə Semanda sol körpüdənvə iyunun 22-də İstanbula gəldi.

Fevzi yazırdı:

6 iyun 1329-cu il səhəri Karadeniz , günorta saatlarında Gülcemal , Seman körpüsündən ayrıldı. Mən də Gülcemal gəmisinə mindim . Qərbi Rumelidə beş əsrlik türk hökmranlığı ilə vidalaşdıq. Günəş batanda Albaniya sahilləri yavaş-yavaş gözümüzün qabağında görünmürdü. Vətənimizin əsrlər boyu əcdadlarımızın qanı ilə suvardığı, çoxlu köhnə-yeni şəhidlərimizin dəfn olunduğu bir hissəsinin təslim olması ürəyimizə yolverilməz ürək bulanması, həsrət saldı. Bu gün cəhalət və siyasətin qurbanı olan Qərbi Rumeli acınacaqlı kədərlər içində çırpınırdı.

2 avqust 1913-cü ildə Ankara Ehtiyat Diviziyasının (Ankara Redif Fırkası), noyabrın 6-da 2-ci Piyada Diviziyasının (İkinci Fırka) komandiri və noyabrın 24-də isə rütbəsi yüksəldi. Miralay rütbəsi.

22 dekabr 1913-cü ildə V Korpusun komandiri təyin edildi . Onun korpusu Gelibolu müdafiəsi ilə məşğul idi . 2 mart 1915-ci ildə Mirlivə rütbəsinə yüksəldi . İyulun 13-də Gelibolu Cəbhəsinə gəldi və Açı Baba (İkinci Kərəvizdəre Muharebesi) və Sarı Bayır döyüşlərində öz korpusuna komandanlıq etdi . Avqustun 8-də onun kiçik qardaşı, 64-cü alayın 2-ci batalyonunun 1-ci rotasının komandiri, leytenant Mehmed Nazif Əfəndi Çunuk Bayır döyüşündə şəhid oldu .

6 dekabr 1915-ci ildə o, eyni zamanda Anafartalar dəstəsinin komandiri kimi xidmət etmişdir. 1916-cı ilin aprelində Şərq Cəbhəsinin 3-cü hərbi dairəsinə, 7 sentyabr 1916-cı ildə isə 5, 11 və 37-ci Qafqaz diviziyalarından ibarət II Qafqaz Korpusunun komandiri təyin edilib. 5 iyul 1917-ci ildə Diyarbəkirdə 2-ci Ordu komandirliyinə təyin edildi .

9 oktyabr 1917-ci ildə Sinay və Fələstin Cəbhəsində 7-ci Ordu komandanlığına təyin olundu və oktyabrın 18-dək Hələbdə qaldı və qərargahını Halilürrəhmana irəliləməyə başladı və oktyabrın 23-də oraya gəldi. Erich von Falkenhayn 28 oktyabrda Fevziyə Beersheba və Fələstin Cəbhəsinin şərq yarısına nəzarət etdi, lakin Falkenhayn eyni gündə növbəli əmrlər verdi. Bu əmrlərə görə, Sinay Cəbhəsindəki bütün bölmələrin komandanlığını Kress von Kressenstein , yeni komanda tənzimləmələri işlək olana qədər verdi

1918-ci il fevralın 15-də o, Erich von Falkenhayna məktub yazdı ki, səmərəsiz rabitə xətləri və ordunun gücü və vəziyyəti ilə mütənasib olan təchizat və işə qəbul zonası ilə bağlı ciddi problemlər var. Bundan başqa, o qeyd edib ki, burada onun qüvvəsi az olan ordusunun cəbhə bölgəsində təlim keçmək üçün cəbhə hissələrini geri çəkə bilməməsi nəticəsində yaranan döyüş vərdişləri ilə bağlı problemlər var.

28 iyul 1918-ci ildə o, Ferik rütbəsinə yüksəldi , lakin 1918-ci ilin avqustunda xəstələndi və müalicə almaq üçün İstanbula getdi.

Birinci Dünya Müharibəsindən sonra 24 dekabr 1918-ci ildə Fevzi Paşa Osmanlı İmperatorluğunun Baş Qərargah rəisi (Erkân-ı Harbiye Umûmiye Riyaseti) vəzifəsinə təyin edildi. 1919-cu ilin aprelində Konstantinopolda Şevkət Turqut Paşa , Cevat Paşa ilə gizli görüşərək vətənin müdafiəsi üçün ordu müfəttişliyi yaratmaq üçün "Üçlər andı" (Üçlər Misâkı) adlı hesabat hazırladı . Aprelin sonunda Fevzi Paşa bu hesabatı Hərbi Nazir Şakir Paşaya təqdim etdi . 30 aprel 1919-cu ildə Hərbi Nazirliyi və Sultan VI Mehmed ordu müfəttişliklərinin yaradılması haqqında Baş Qərargah rəisinin qəbul etdiyi qərarı təsdiqlədi 14 may 1919-cu ildə 1-ci Ordu Qoşunları Müfəttişliyinə (Birinci Ordu Kıt'aatı Müfettişi) komandir təyin edildi. Noyabrın 3-də Heyet-i Nəsihəyə , dekabrın 31-də isə Hərbi Şuraya (Əskəri Şura) üzv təyin olundu . Əli Rıza Paşa kabinetinin (3 fevral — 3 mart 1920) və Saleh Paşa kabinetinin (8 mart — 2 aprel 1920) Hərbi Naziri oldu .

Mudros müqaviləsi imzalandıqda sağlamlığı ilə bağlı problemlərə görə İstanbulda idi. 24 dekabr 1918-ci ildən 14 may 1919-cu ilə qədər Ferik rütbəsi ilə Osmanlı Dövlətinin Erkan-ı Hərbiyə rəisliyi (Baş qərargah rəisi) vəzifəsini yerinə yetirdi. 1-ci Ordu Müfəttişliyi, Hərbi Şura üzvü, Əli Rza paşa və Saleh Hulusi paşa hökumətlərinə Hərbiyə naziriliyini (Milli Müdafiə naziri) (fevral–aprel 1920) yerinə yetirdi. Hərbiyə nazirliyi zamanı Anadoludakı Milli Qurtuluş hərəkatına silah və sursat göndərilməsini asanlaşdıran bir siyasət yürütdü. İstanbulun Antanta tərəfindən rəsmi olaraq işğalından (16 mart 1920) sonra Anadoluya keçməyə qərar verən Fevzi paşa, 27 aprel 1920-ci ildə Ankaraya çatdı. Stansiyada Mustafa Kamal paşa tərəfindən mərasimlə qarşılandı. Birinci dövr Türkiyə Böyük Millət Məclisi Kozan millət vəkili olaraq seçildi. 26 may 1920-ci ildə İstanbul hökuməti tərəfindən milli hərəkatın liderlərindən biri olaraq rütbəsinin alınmasına, nişanlarının geri alınmasına və edamına qərar verildi. 3 may 1920-ci ildə Milli Müdafiə vəkilliyi (Milli Müdafiə Naziri) vəzifəsinə təyin olundu. 24 yanvar 1921-ci ildə Mustafa Kamal paşanın İcra Vəkilləri Heyəti rəisliyindən ayrılmasına görə, Milli Müdafiə vəkilliyi vəzifəsi qalmaq şərti ilə İcra vəkilləri Heyəti rəisliyini də yerinə yetirdi. İkinci İnönü müharibəsinin zəfərlə nəticələnməsindən sonra 3 aprel 1921-ci ildə rütbəsi Türkiyə Böyük Millət Məclisi qərarı ilə birinci ferikliyə (ordu generalı) yüksəldildi. Kütahya-Əskişəhər müharibələrində mirliva İsmət paşanın tabeliyindəki qərb cəbhəsi ordularının məğlub olub yunanların 1921-ci ilin iyulunda Kütahya, Afyonqarahisar və Əskişəhəri ələ keçirmələrindən sonra İsmət paşanın (İnönü) yerinə TBMM tərəfindən Baş qərargah rəisi vəzifəsini də yerinə yetirməyə başladı. 3 avqust 1921-ci ildə Baş vəkillik, Milli Müdafiə vəkilliyi və Erkan-ı Hərbiyə rəisliyi vəzifələrini birlikdə icra etməyə başladı və Sakarya müharibəsi zamanı TBMM rəisi və Baş komandir Mustafa Kamal paşa ilə birlikdə şəxsən cəbhədə hərəkatı idarə etdi.

14 yanvar 1922-ci ildə Milli Müdafiə vəkili, 9 iyul 1922-ci ildə İcra Vəkilləri Heyəti rəisliyi vəzifələrindən ayrıldı və Baş qərargah rəisi olaraq Böyük hücumun hərbi planlarını hazırladı.^[4] Zəfərlə nəticələnən Dumlupınar meydan müharibəsindən (30 avqust 1922) sonra 31 avqustda rütbəsi Baş komandir Mustafa Kamal paşanın tövsiyəsi ilə TBMM tərəfindən Müşirliyə (Marşal) yüksəldildi.

Erkanı Hərbiyə-i Ümumiyə Vəkilliyinin ləğv edilməsi ilə 30 oktyabr 1924-cü ilə qədər TBMM İstanbul Millət vəkilliyi vəzifəsinə davam etdi. Mustafa Kamal paşanın hərbçilərin siyasətə qarışmamaları lazım olduğuna dair təlimatından sonra, 31 oktyabr 1924-cü ildə hərbi vəzifəsini siyasətdən üstün bilərək İstanbul Millət vəkilliyindən istefa etdi.

Erkanı-Hərbiyə-i Ümumiyə rəisliyi vəzifəsini 23 il yerinə yetirdikdən sonra 12 yanvar 1944-cü ildə 68 yaşında hərbi və mülki Təqaüd Qanununa görə Tahdit-i Sin, yəni yaş həddinə görə təqaüdə sövq edildi.

1946-cı il seçkilərində Demokratiya Partiyası siyahısından müstəqil namizəd olaraq TBMM VIII Dövr İstanbul Millət vəkili seçildi. 5 avqust 1946-cı ildə millət vəkili seçilərək 22 il sonra yenidən Məclisə qatılan Fevzi paşa, Demokratiya Partiyası rəhbəri Cəlal Bayarın dövrün prezidentinin demokratik seçkilərə icazə verməsi üçün söylədiyi "Dövri-i Sabiq yaratmayacağıq" (yəni iqtidara gəldikdən sonra edilən səhvlərin və sui-istifadələrin hesabını soruşmayacağıq) deməsindən sonra partiyasından istefa edərək, 19 iyul 1948-ci ildə Osman Bölükbaşı ilə birlikdə Millət Partiyasının qurucu üzvləri arasında yer aldı.

Fevzi Çaxmaq 10 aprel 1950-ci ildə vəfat etdi. Cənazəsi 12 aprel 1950-ci ildə Əyyub Sultan məscidində olarkən, cənazə namazında yüz minlərlə vətəndaş iştirak etdi.^[5] Cənazəsi İstanbuldakı Əyyub Sultan qəbiristanlığında Kiçik Hüseyn Əfəndi Dərgahı türbəsinə dəfn edildi və ailəsinin istəyi ilə məzarı Ankaradakı Dövlət Qəbiristanlığına köçürülmədi. Marşal Çakmak Fitnat Çakmakla (1892–1969) evli və Nigarla Muazzez adlarında iki qız uşağı atası idi.

Mustafa Kamal Atatürkün Xüsusi Qələm Müdiri olan Həsən Rza Soyakın dediyinə görə Atatürk, özünün xələfi olaraq Fevzi Çaxmağı görürdü. "Şübhəsiz ki, danışma və seçmə haqqı Türkiyə Böyük Millət Məclisinə aiddir, ancaq bu mövzudakı düşüncələrimi bildirmək istəyirəm. Ağla ilk olaraq İsmət paşa gəlməkdədir; özü bu ölkəyə böyük xidmətlər etmişdir. Ancaq, bir səbəbdən ötəri ictimaiyyətin etimadını qazana bilməmiş kimi görünür. Marşal Fevzi Çaxmaq da ölkəsinə böyük xidmətlər edib və bununla birlikdə hər kəslə də yaxşı yola gedir. Rəhbərlərinin düşüncələrini hər zaman təqdir etmiş və kimsə ilə döyüş içərisində deyil. Bu səbəblərlə o, dövlət başçısı kimi ən uyğun namizəddir".^[6]

• Gümüş İmtiyaz medalı (23 yanvar 1900)
• 5-ci dərəcəli Məcidi ordeni (22 avqust 1900)
• 4-cü dərəcəli Osmaniye ordeni (17 iyul 1906)
• Arp Madalyası (2 oktyabr 1915)
• Gümüş (18 noyabr 1915)
• Dəmir Xaç , 2-ci dərəcəli (Almaniya, 26 dekabr 1915)
• Qızıl Liakat medalı (17 yanvar 1916)
• Müharibə medalı (Almaniya, 21 oktyabr 1916)
• Qızıl İmtiyaz medalı (11 noyabr 1916)
• Hərbi Xidmət Xaçı , 2-ci dərəcəli (Avstriya-Macarıstan, 3 aprel 1917)
• 2-ci dərəcəli Qılınclı Osman ordeni (23 sentyabr 1917)
• 1-ci dərəcəli Qılınclı Osman ordeni (7 yanvar 1918)
• Tac ordeni (Vürtemberq, 19 iyun 1918)
• Qırmızı-Yaşıl Lentlə Müstəqillik Medalı (21 noyabr 1923) və Sitat

• Fevzi Çakmak (Mareşal), Garbî Rumeli'nin Suret-i Ziya-ı ve Balkan Harbinde Garp Cephesi Hakkında. Konferanslar , Erkan-ı Harbiye Mektebi Matbaası, İstanbul, 1927.
• Mareşal Fevzi Çakmak, Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri , Gen. Kur. Basımevi, Ankara, 1936.

• Fevzi Çakmak — ata.boun.edu.tr saytı Arxivləşdirilib 2010-05-09 at the Wayback Machine