Dilin Menseyi - Wikipedia
Dilin mənşəyi — Dilin mənşəyi mövzusu, dilçilik və antropologiya sahələrində ən çox müzakirə olunan və hələ də tam cavablandırılmamış suallardan biridir. Bu mövzuda müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür ki, bunlar əsasən dilin yaranmasını bioloji, sosial və ya mədəni amillərlə əlaqələndirir.
.png)
Bioloji Nəzəriyyələr
redaktəBioloji nəzəriyyələrə görə, dil insanın bioloji təkamülünün nəticəsidir. Bu yanaşma, dil qabiliyyətinin genetik və nevroloji əsaslarını araşdıraraq, insanın kommunikasiya sisteminin necə inkişaf etdiyini başa düşməyə çalışır. Məsələn, Noam Çomski tərəfindən irəli sürülən universal qrammatika nəzəriyyəsi, dilin bioloji olaraq beynin bir hissəsi olduğunu irəli sürərək, bu sahədəki araşdırmalara yeni bir perspektiv gətirmişdir.[1] Bu nəzəriyyələrə əsasən, insan beynində dilin formalaşması və işlədilməsi bioloji proseslərin nəticəsidir. Dilin biologiyası, dilin insan beynində necə formalaşdığı və işlədildiyi ilə bağlı fundamental suallara cavab axtaran bir elmi sahədir. Bu mövzu, dilin yalnız sosial və mədəni bir fenomen olmadığını, eyni zamanda bioloji bir proses olduğunu ortaya qoyur.[2]
Sosial Nəzəriyyələr
redaktəSosial nəzəriyyələrə görə, dil insanların sosial ehtiyaclarından yaranmışdır. Bu yanaşma, dilin mənşəyini cəmiyyət daxilindəki ünsiyyət tələbatı ilə əlaqələndirir. İnsanlar arasında əməkdaşlıq, məlumat mübadiləsi və sosial əlaqələrin qurulması zərurəti dilin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Bu nəzəriyyələrə əsasən, dil şüurlu kəşf və ictimai razılaşma nəticəsində meydana gəlmişdir.[3] Sosial nəzəriyyələr dilin yaranmasını cəmiyyətin inkişafı və sosial strukturların formalaşması ilə əlaqələndirir. Bu yanaşma, dilin təkcə fərdi bir qabiliyyət olmadığını, eyni zamanda sosial bir fenomen olduğunu vurğulayır. Beləliklə, dilin inkişafı və müxtəlifliyi cəmiyyətin sosial dinamikası və mədəniyyətinin tələbləri ilə sıx bağlıdır.[4]
Səstəlqini Nəzəriyyəsi
redaktəSəstəlqini nəzəriyyəsi, dilin mənşəyini ətraf mühitdəki səslərin təqlidi ilə əlaqələndirən bir yanaşmadır. Bu nəzəriyyəyə görə, insanlar heyvanların səslərini və təbiətdəki digər səsləri təqlid edərək ilk sözləri yaratmışlar. Məsələn, Azərbaycan dilində "qarğa" sözü qarğanın çıxardığı "qar-qar" səsindən, "ququ quşu" isə ququ quşunun "qu-qu" səsindən yaranmışdır. Bu cür sözlər səstəlqini adlanır və müxtəlif dillərdə mövcuddur.[5][6][7] Lakin, səstəlqini nəzəriyyəsi dilin tam mənşəyini izah etməkdə məhdudiyyətlərə malikdir. Bu nəzəriyyə bəzi heyvan adlarının və səslərin təqlidi ilə yaranan sözlərin mənşəyini açıqlasa da, dilin kompleks qrammatik quruluşu və abstrakt anlayışların ifadəsi kimi aspektlərini izah etməkdə çətinlik çəkir.[8][9]<ref>Cross, Ian; Woodruff, Ghofur Eliot. Music as a Communicative medium // Botha, Rudolf P.; Knight, Chris (redaktorlar ). The Prehistory of Language (PDF). Oxford University Press. 23 April 2009. 77–98. doi:10.1093/acprof:oso/9780199545872.003.0005. ISBN 978-0-19-156287-7.</ref Beləliklə, səstəlqini nəzəriyyəsi dilin mənşəyini anlamaqda müəyyən töhfə versə də, onun tam izahını təmin etmir.
İstinadlar
redaktə- ↑ Shah, Sonia. "The Animals Are Talking. What Does It Mean?". The New York Times. 20 September 2023. 21 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 September 2023.
- ↑ Żywiczyński, Przemysław; Wacewicz, Slawomir. Statement of the Société de linguistique de Paris banning glottogenetic speculation. August 2019. doi:10.3726/b15805. ISBN 978-3-631-79394-7.
- ↑ Tallerman, Maggie; Gibson, Kathleen Rita. The Oxford handbook of language evolution. Oxford University Press. 2012. ISBN 978-0-19-954111-9.
- ↑ Müller, F. M. 1996 [1861]. The theoretical stage, and the origin of language. Lecture 9 from Lectures on the Science of Language. Reprinted in R. Harris (ed.), The Origin of Language. Bristol: Thoemmes Press, pp. 7–41.
- ↑ Christiansen, Morten H; Kirby, Simon. Language evolution: the hardest problem in science? // Kirby, Simon (redaktor). Language evolution. Oxford University Press. 2003. 77–93. ISBN 978-0-19-924484-3. (#missing_name)
- ↑ Pinker, Steven. The Language Instinct. New York: W. Morrow & Co. 1994. ISBN 978-0-688-12141-9.
- ↑ Velichkovskiĭ, B. M.; Rumbaugh, Duane M., redaktorlar The cultural roots of language // Communicating meaning: the evolution and development of language. Mahwah, NJ: L. Erlbaum. 1996. ISBN 978-0-8058-2118-5.
- ↑ Dunn, M.; Greenhill, S. J.; Levinson, S. C.; Gray, R. D. "Evolved structure of language shows lineage-specific trends in word-order universals". Nature. 473 (7345). May 2011: 79–82. Bibcode:2011Natur.473...79D. doi:10.1038/nature09923. hdl:11858/00-001M-0000-0013-3B19-B. PMID 21490599.
- ↑ The Economist, "The evolution of language: Babel or babble?", 16 April 2011, pp. 85–86.
