Umumi Dilcilik Kursu Eser - Wikipedia

"Ümumi Dilçilik Kursu"nun əsas məqsədi dilin mahiyyətini və onu elmi baxımdan necə öyrənmək lazım olduğunu müəyyənləşdirmək idi. Sössür dilçiliyə klassik yanaşmanı tənqid edərək yeni bir nəzəri sistem irəli sürdü və dilin struktur elementlərdən ibarət olduğunu vurğuladı.^[2] Sössür dil anlayışını iki əsas komponentə ayırır: Dil — cəmiyyətdə mövcud olan və fərdlərin ünsiyyət qurmaq üçün istifadə etdiyi sistemdir. Dil sosial xarakter daşıyır və müəyyən qaydalardan ibarət normativ sistemdir.^[3] Nitq — fərdlərin dili konkret ünsiyyət prosesində tətbiq etməsidir. Nitq fərdi və dəyişkəndir. Sössürə görə dil sosial və sabit, nitq isə fərdi və dəyişkəndir. Elmi dilçilik yalnız dillə məşğul olmalıdır. Dilçilikdə sinxron və diaxron yanaşma da mövcuddur. Sinxron dilçilik — dilin müəyyən bir dövrdə, yəni statik vəziyyətdə tədqiq edilməsini nəzərdə tutur. Diaxron dilçilik — dilin zaman keçdikcə keçirdiyi dəyişiklikləri araşdırır. Sössürə görə, dilin elmi tədqiqi ilk növbədə sinxron vəziyyətinə əsaslanmalıdır, çünki diaxron yanaşma daha çox tarixi xarakter daşıyır. Dilçilikdə Sössürün ən məşhur nəzəriyyəsi dil nişanı anlayışıdır. O, dil nişanını iki komponentdən ibarət bir vahid kimi təqdim edir: İfadə edən (signifiant) — sözün səs və ya yazılı forması. İfadə olunan (signifie) — həmin sözün yaratdığı məna. Bu iki komponent arasında əlaqə təsadüfi və konvensional (razılaşdırılmış) xarakter daşıyır. Məsələn, "ağac" sözünün ifadə etdiyi məna ilə onun səs forması arasında təbii bir əlaqə yoxdur. Bu əlaqə sosial razılaşma nəticəsində yaranmışdır.

Sössür dilin öz daxilində elementlərin qarşılıqlı əlaqələrindən ibarət olan bir sistem olduğunu vurğulayır. O, bu elementlərin yalnız sistem daxilindəki fərqlər vasitəsilə müəyyənləşdiyini bildirir.^[4] Sintaqmatik əlaqə — sözlərin cümlə daxilində bir-biri ilə əlaqəsini təsvir edir. Paradiqmatik əlaqə — eyni funksiyanı yerinə yetirə biləcək sözlər arasında seçmə əlaqəsini göstərir.

"Ümumi Dilçilik Kursu" struktur dilçiliyin əsasını qoymuş və dilçiliyə yeni elmi yanaşmanı inkişaf etdirmişdir. Bu yanaşma dilin ayrı-ayrı hissələrini deyil, onların sistem daxilindəki qarşılıqlı əlaqələrini öyrənməyə yönəlmişdir. Sössürdən ilham alan dilçilər və nəzəriyyəçilər yeni istiqamətlər inkişaf etdirmişdir: Strukturizm: Sössürün ideyaları dilin, cəmiyyətin və mədəniyyətin strukturunu öyrənən digər elmlərə də tətbiq edilmişdir (məsələn, Claude Levi-Straussun antropologiya sahəsindəki tədqiqatları). Semiotika: Dil nişanı nəzəriyyəsi müasir semiotikanın inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Roland Barthes və Umberto Eko kimi alimlər bu nəzəriyyədən istifadə edərək nişanların mədəni və ictimai mənalarını tədqiq etmişlər.

Strukturist yanaşmanın əsasını qoydu. Dil nişanı və onun xüsusiyyətləri haqqında yeni bir nəzəriyyə irəli sürdü. Sinxron və diaxron tədqiqat arasındakı fərqi izah etdi və dilin sinxron vəziyyətdə öyrənilməsinin daha vacib olduğunu göstərdi. Dilin təkcə sözlərdən ibarət deyil, həm də bu sözlər arasındakı münasibətlərdən ibarət sistem olduğunu vurğuladı.

• Ferdinand de Sossür