Tomas Kid - Wikipedia

Tomas Kid 3 noyabr 1558-ci il anadan olmuş, 13 avqust 1594-cü il vəfat etmişdir.Öz zamanında yaxşı tanınmış, "İspan faciəsi"nin ilk redaktoru olmuşdur.Həyatı haqqında tam məlumat əldə olunmamışdır.

Onun 1587-ci ildə yaranmış "İspan faciəsi" əsəri 1600-cü ilə qədər London səhnələrindən düşməmişdir. Bu "qisas faciəsidir", "Hamletin sələfidir". Hətta, deyilənə görə, T.Kid bizim dövrümüzə qədər gəlib çatmayan "Hamlet" adlı əsər də yazmışdır. Bu əsərdə qisasın rəmzi fiquru verilmişdir. O, əsərin finalında səhnəyə çıxır və elan edir ki, onun arzuları kədər və qanla yerinə yetirildi. Sonuncu pərdənin son səhnəsində isə bütün iştirakçılar qətlə yetirilir.

"İspan faciəsi"ndə ölümlərin sayı "Hamlet"dən xeyli çoxdur. Vilyam Şekspirlə müqayisədə bu əsərin süjeti də həddindən artıq mürəkkəbdir. Faciənin gedişatı zamanı meyitlər üst-üstə qalandıqca, intriqaların yeni vəziyyətləri və fitnə-fəsadlar işləri daha da dolaşdırır. "İspan faciasi" (The Spanish Tragedy, or Hieronimo is Mad Again", 1582 və 1592-ci illər) əsərinin baş qəhrəmanı yaşlı ispan, saray əyanı İeronimodur. Faciənin əsas fabulası İeronimonun öz oğlu Horatsionun qisasını alması üzərində qurulmuşdur. Horatsio döyüşdə həlak olmuş Andreanın dostudur. O, dostunun qisasını almaq üçün Portuqaliya şahzadəsi ilə döyüşə girir və onu əsir götürür. O, Andreanın meyitini dəfn edir. Andreanın xatirəsi Horatsionu, onun nişanlısı Bellimperiya ilə yaxınlaşdırır. Onlar bir-birini sevir, ancaq öz hisslərini açıq şəkildə ifadə etməkdən çəkinirlər. Bellimperiyaya olan məhəbbət və Portuqaliya kralı ilə düşmənçilik Horatsionun ölümü ilə nəticələnir. İspan kralı Portuqaliya ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün əsir kimi gətirilən, lakin tezliklə sarayın hörmətli qonağına çevrilən Baltazarla qardaşı qızı Lorensonun bacısı Bellimperiya ilə evləndirmək istəyir. Kralın və Baltazarın rəğbətini qazanmağa çalışan Lorenso şahzadəyə söz verir ki, qız onun olacaqdır. O, Bellimperiyanın Horatsiyə göndərdiyi məhəbbət dolu məktubları gizli yolla ələ keçirdir və onu öldürmək qərarına gəlir. Lorenso və şahzadə Baltazar Horatsionu izləyirlər və o, qızla görüşərkən onu qətlə yetirirlər. Qatillər onun meyitini öz evinin qabağında ağacdan asırlar Horatsionun ölümündən sonra onun atası Ieronimo oğlunun qisasını almaq qərarına gəlir.İeronimo Baş hakimdir. O, igid bir döyüşçünün atasıdır. İeronimo sarayın ən nüfuzlu əyanlarından biridir, böyük hörmət sahibidir. Oğlunun ölümü onu sarsıdır. Bir gecə İeronimo qadın qışqırtısına həyətə çıxır, ağacdan bir adamın asıldığını görür və onu yerə endirərkən, doğma oğlu olduğunun şahidi olur. Oğlunun Lorenso va Baltazar tərəfindən qətlə yetirildiyini öyrənən dərdli ata oğlunun qisasını almaq qərarına gəlir və bu qisası elə almaq istəyir ki, onların da ataları onun çəkdiyi əzabı çəksin. İeronimo özünü bilməməzliyə vurur, guya oğlunun kim tərəfindən qətlə yetirildiyini bilmir. O, qatillərlə dost kimi davranır və onların iştirakı ilə sarayda bir tamaşa təşkil edir. leronimo qətli ela bu saray tamaşası zamanı həyata keçirir, baş rolları ifa edən Lorenso va Baltazar tamaşa zamanı həqiqətən ölürlər və İeronimo bu teatrda tamaşaçı kimi iştirak edən bu gənclərin atalarına bu barədə xəbər verir və sonra da özünü öldürür.Faciənin əsas qəhrəmanlarından biri olan Lorenso ispan kralının qardaşı, Kastiliya hersoqu Kiprianın oğlu, Bellimpe riyanın qardaşıdır. Lorenso İntibah dövrünün yaramaz, mənfur tiplərindəndir (məs. Yaqo kimi). Bu adam üçün heç bir şərəf və vicdan anlayışı, insaniyyət prinsipi yoxdur. Kralın hörmətini qazanmaq məqsədilə Portuqaliya şahzadəsi Baltazarın Horatsionun deyil, onun tərəfindən məğlub edildiyini bildirir; bu yalanın üstünü elə Baltazar özü açır və Horatsionun böyük qəhrəmanlıq göstərdiyini və onunla çox ləyaqətlə davrandığını bildirir. Bu faciədə, göründüyü kimi, qisas mövzusu əsas yer tutur. Eyni zamanda, burada dünya dramaturgiyası tarixində ilk dəfə olaraq səhnəyə teyf (kölgə) gətirilmiş və səhnə içərisində səhnə ədəbi-dramaturji üsuluna müraciət edilmişdir ki, bu motivlər bir qədər sonra böyük Şekspirin "Hamlet" faciəsində istifadə olunmuşdur.

Bu faciə ilə yanaşı, T.Kid "Korneliya"(bu əsər bir qədər sonra "Böyük Pompey və onun gözəl Korneliyasının faciəsi"adı altında yenidən nəşr edilmişdir) və Şərq mövzusunda "Soliman və persidlər" ("Süleyman və farslar") əsərlərini də yazmışdır.^[1]