Qaqarin Ordeni - Wikipedia

Sovet kosmonavtı Yuri Qaqarin kosmosa uçan ilk insan olub. O, 1961-ci il aprelin 12-də "Vostok-1" gəmisində 1 saat 48 dəqiqəyə yer kürəsini dövrə vurduqdan sonra, Yerə sağ-salamat qayıdıb.

12 aprel 2023-cü ildə Rusiya Federal Kosmik Agentliyin baş direktoru Yuri Borisov bəyan etdi ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin Rusiya Federal Kosmik Agentliyin tərəfindən Qaqarinin adına ordenin təsis edilməsi təklifini təsdiqləyib.^[1] Rusiya Federasiyası Prezidentinin 27 may 2023-cü il tarixli 385 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş əsasnaməyə əsasən, Qaqarin ordeni Rusiya vətəndaşlarına ilk növbədə uğurlu ekipajla kosmik uçuşlara, kəşfiyyat, inkişaf və tədqiqat üzrə ekipajla kosmik uçuş proqramlarına görə verilir.^[2][3][4] Qaqarin ordeninin əsas məqsədi kosmosun tədqiqi və əlaqəli elmi fənlər sahəsinə əhəmiyyətli töhfə vermiş şəxsləri və təşkilatları tanımaq və tanıdmaqdır.

Valentina Tereşkova Qaqarin ordeninin ilk sahibi olub. İlk qadın kosmonavt Valentina Teleşkovaya Rusiya Federasiyası Prezidentinin 16 iyun 2023-cü il tarixli 442 nömrəli Fərmanı ilə "kosmosun tədqiqində görkəmli xidmətlərinə, tarixi uçuş zamanı göstərdiyi cəsarət və fədakarlığa, aktiv ictimai və beynəlxalq fəaliyyətinə görə" elə həmin gün Vladimir Putin Sankt-Peterburqdakı Konstantin sarayında keçirilən görüşdə ona mükafatı təqdim edib. "Bu yaxınlarda Yuri Qaqarin ordeni təsis edildi. Bilirəm ki, Yuri Alekseeviç sizin həyatınızda mühüm rol oynayıb, o, uçuş direktoru kimi ilk qadın kosmonavtın kimin olacağı ilə bağlı son qərarın verilməsində iştirak edib. Onunla yaxşı, mehriban, işgüzar və peşəkar münasibətləriniz olub. Əgər ölkəmizdə belə bir orden təsis edilibsə — və o, kosmosun tədqiqində yüksək nəticələr əldə etmiş konkret şəxslərə, elmi kollektivlərə, istehsalat qruplarına veriləcək. Əlbəttə, haqlı olaraq, bu orden ilk olaraq, sizə verilməlidir" — Putin Tereşkovaya müraciətində qeyd edib. Mükafat Tereşkovanın kosmosa uçuşunun 60-cı ildönümünə təsadüf edirdi.^[5][6]

Rusiya Federasiyası Prezidentinin 27 may 2023-cü il tarixli 385 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş əsasnaməyə əsasən, Qaqarin ordeni Rusiya vətəndaşlarına verilir:^[3]

• kosmik uçuşun, kosmik fəzanın tədqiqi, inkişafı və istifadəsi üzrə insanlı kosmik uçuş proqramının uğurla başa çatdırılmasına görə;
• kosmosa uçuşun, kosmos fəzasının tədqiqi, inkişafı və istifadəsi üzrə kosmik uçuş proqramlarının təşkilində və uğurla həyata keçirilməsində müstəsna xidmətlərinə görə;
• Rusiya Federasiyasının müdafiəsi və təhlükəsizliyi maraqları da daxil olmaqla kosmik fəaliyyət sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində görkəmli xidmətlərinə görə;
• raket və kosmik texnikanın işlənib hazırlanması, istehsalı, sınaqdan keçirilməsi və problemsiz istismarı, yeni texnologiyaların yaradılması və tətbiqi və səmərəli elmi tədqiqatların aparılması sahəsində yüksək nailiyyətlərə görə;
• elmi, mühəndis-texniki kadrların hazırlanmasında böyük nailiyyətlərə görə.

Bundan əlavə, orden Rusiya Federasiyası ilə kosmik fəzanın tədqiqi və istifadəsi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıqda səmərəli iştirakına görə xarici vətəndaşlara, habelə, yerli kosmonavtikanın inkişafı (kosmik fəaliyyətlər), kosmik fəaliyyət sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində, kosmosda Rusiya Federasiyasının müdafiəsi və təhlükəsizliyinin təmin edilməsində verdikləri töhfələrinə, yüksək nailiyyətlərə görə də təşkilatların komandalarına (mülkiyyət formasından asılı olmayaraq) verilə bilər.^[3]

Ordenin döş nişanı sinənin sol tərəfinə taxılır və Rusiya Federasiyasının digər ordenləri varsa, Müqəddəs Yekaterina ordenindən sonra taxılır.^[3]

Ordenin döş nişanı gümüşdən hazırlanıb. Gümüşl' haşiyələnmiş beşguşəli ulduzdur. Ulduz, ulduzlu səmanın simvolik təsviri olan mavi mina ilə örtülmüş, üzəri üç ulduzlu kubik sirkoniya ilə bəzədilmişdir.^[3]

Beşguşəli ulduz sahəsində Yuri Qaqarinin dəbilqəli, yarı sağa çevrilmiş portreti var.^[3] Aşağı sağ şüadan yuxarı şüaya qalxan raketin simvolik təsviri, ardınca isə uzun bir iz var. Ulduzun əks şüalarının ucları arasındakı məsafə 44 mm-dir. Nişanının arxa tərəfində "YURİ QAQARİN" relyef yazısı, habelə orden nişanının nömrəsi vardır.^[3]

Ordenin nişanı üzükdən istifadə edilərək beşbucaqlı bloka bağlanır, lentin ortasında Rusiya Federasiyasının Dövlət Bayrağının rənglərinin uzununa zolaqları və lentin kənarları boyunca mavi zolaqlar olan mavi ipək lent ilə örtülmüşdür. Lentin eni 24 mm, Rusiya Federasiyasının Dövlət bayrağının rənglərindəki zolaqların eni 2 mm, mavi zolaqların eni isə 2 mm-dir.

Blokda Qaqarin ordeni nişanının miniatür surəti taxılır. Ulduzun əks şüalarının ucları arasındakı məsafə 15,4 mm, blokun aşağı küncünün yuxarı hissəsindən yuxarı tərəfin ortasına qədər olan hündürlüyü 19,2 mm, yuxarı tərəfinin uzunluğu 10 mm, tərəflərinin hər birinin uzunluğu 16 mm, aşağı küncü təşkil edən tərəflərin hər birinin uzunluğu isə 10 mm-dir. Uniformalarda Qaqarin ordenli lent taxılarkən hündürlüyü 8 mm olan plankdan istifadə olunur, lentin eni isə 24 mm olur. Qaqarin ordeninin lentinə rozet şəklində ordenin metal və minadan hazırlanmış nişanının miniatür təsviri əlavə edilmişdir. Ulduzun əks şüalarının ucları arasındakı məsafə 13 mm-dir. Rozetin diametri 15 mm-dir.

Qaqarin ordeni, kosmosun tədqiqi sahəsindəki fəaliyyətlərinə, dəyərli töhfələrinə görə çoxsaylı görkəmli şəxslərə və təşkilatlara verilmişdir.

• Valentina Tereşkova, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, Dövlət Dumasının deputatı.^[7][8]

•   Vikianbarda Qaqarin ordeni ilə əlaqəli mediafayllar var.