Muzeffer Nesirli Sair 1902 - Wikipedia

Müzəffər Nəsirli İbrahimzadə 1902-ci ildə Rusiya imperiyasının Bakı quberniyasının Lənkəran qəzasının Şağlaküçə kəndində anadan olub. Atası Hacı İbrahim tacir idi və kənddə dükanının sahibi idi. İbtidai təhsilini məscid nəzdində (mollaxana) və ibtidai məktəbdə almışdır. Sonra təhsilini Lənkəranda davam etdirib.^[1]

1920-ci ildə "Talış diyarının öyrənilməsi cəmiyyəti" yaradılır, o, bu cəmiyyətin işində iştirak edir və talış dili və folklorunun tədqiqatçısı, iranlı alim B. V. Millerlə tanış olur. Bu tanışlıq sonradan onun fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir.^[2] O, B. V. Miller və professor Vəli Xuluflu ilə talış dilinin öyrənilməsi, folklor nümunələrinin axtarışı ilə bağlı elmi ekspedisiyalarda iştirak edib. M. Nəsirli əsas işini talış folklorunun toplanması, çapı, aydınlaşdırılması yolunda aparıb. 1928-ci ildə ilk dəfə radioda talış folklor nümunələrini səsləndirib.^[1]

XX əsrin 1920–1930-cu illərində Talış mədəniyyətində, ədəbiyyatında, sənət tarixində, elmi-texniki inkişafında və milli dirçəlişində iki şəxsiyyətin rolu xüsusilə yüksək olmuşdur: Müzəffər Nəsirli və Zülfüqar Əhmədzadə.

Məlumdur ki, 1920–1930-cu illərdən indiyədək Moskva Mərkəzi Dövlət Kitabxanasında latın qrafikası əsasında talış dilində mədəniyyətə, elmə, maarifləndirici ədəbiyyata aid yüzlərlə kitab, müxtəlif məqalələr, çap nəşrləri saxlanılır. Bu əsərlərin bir çoxunun müəllifləri və redaktorları iki nəfərdir: M. Nəsirli və Z. Əhmədzadə.^[2]

Nəsirli talış məktəblərində gənc nəslin təlim-tərbiyəsi sahəsində böyük işlər görüb. 1929-cu ildə Şahub Mürsəlovla birlikdə talış dilində ilk "Səvodin bıbən" ("Təhsilli ol") kitabını, 1930-cu ildə isə şair Zülfüqar Əhmədzadə ilə birlikdə Talış məktəbləri üçün dərsliklər yazıb. O, Azərbaycan dilindən talış dilinə coğrafiya dərsliyini tərcümə edib.

1929–1931-ci illərdə Azərbaycanı Tədqiq Cəmiyyətinin Lənkəran bölməsinin katibi olub. 1931–1934-cü illərdə "Sya Tolış" ("Qırmızı Talış") qəzetində məsul katib işləyib. O, xalq ədəbiyyatının böyük bilicisi və təbliğatçısı idi. 1936-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Əmək fəaliyyətinə müəllim kimi başlayıb. Sonralar Lənkəran rayonunun müxtəlif kəndlərində müəllimlik edib.^[3][4]

Sonrakı illərdə də bu sahədə nəşriyyat işlərini davam etdirmişdir. Nəsirli həm də istedadlı jurnalist olub. "Sya tolış" ("Qırmızı talış") qəzetinin yaradıcılarından biri və birinci məsul katibi işləyib. Onun bir çox məqalələri qəzetdə dərc olunub. Nəsirli Azərbaycan dilçiliyinin yaranması və inkişafında mühüm rol oynayıb. Əsgər Quliyev 1920–1930-cu illərdə dilçilik elminə dair məqaləsində onu bilikli və vətənpərvər dilçi adlandırır.

Nəsirli maraqlı və istedadlı insan idi, tarda yaxşı ifa edirdi, yüksək səslə oxuyurdu. Satirik əsərlərini səhnəyə hazırlayıb. O, rejissorluq edib, həm də aktyor olub.^[2]

Minlərlə azərbaycanlı ziyalısı kimi Müzəffər Nəsirli də Stalin repressiyasının qurbanı olub. 1936-cı ildə kifayət qədər sübut tapılmamasına baxmayaraq, "xalq düşməni" kimi həbs edilib. 1937-ci il avqustun 11-də Bakı qarnizonunun Hərbi Tribunalının hökmü ilə 3 il müddətinə hüquqlarını itirməklə 7 il müddətinə düşərgələrdə cəza çəkib. O, cəzasını Daşkənd İslah Əmək Düşərgəsində çəkib. 1940-cı il martın 5-də əsaslı dəlillər olmadığından SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası tərəfindən işə xitam verilir və M. Nəsirli azadlığa buraxılır. Saxlanılan yerdən qayıtdıqdan sonra psixi sarsıntı keçirərək elmi işdən ayrılır. Azadlığa çıxandan sonra Bakıda müəllimlik edir. 1940–1941-ci illərdə Maştağa Təhsil Şöbəsinin nəzdində olan Uşaq evlərində müəllim-tərbiyəçi işləyib. 1941–1944-cü illərdə Masallı şəhər 1 saylı tam orta məktəbində tədris işləri üzrə direktor müavini, Masallı (Bədəlon, Diqo) məktəblərində müəllim işləyib.

3 mart 1944-cü ildə o zamanlar Masallı şəhərində geniş yayılmış tif xəstəliyindən vəfat etmiş və Masallı qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.^[5][2][3][1]

Nəsirli və Şəhub Mürsəlov ilk dəfə olaraq talış məktəbləri üçün talış dilində kitablar hazırlayıblar. 1929-cu ildə onların "İminə kitab" ("Birinci kitab") kitabı 2000 nüsxə tirajla nəşr edilib. Nəsirli həbs olunana qədər məktəblər üçün talış dilində kitabların nəşri üzərində işləyib. Məktəblər üçün nəşr olunan kitablardan danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, Nəsirli bu kitablarda talış folklorundan çox istifadə edib. "İminə kitab" ("Birinci kitab") kitabında 29 deyim və 8 tapmaca var.^[6]

"Sıə Tolış" ("Qırmızı Talış") qəzetində Nəsirli "Talış folkloru haqqında bir neçə kəlmə" məqaləsi dərc edir. Məqalədə Nəsirli göstərir ki, xalqın folklorunu öyrənməklə biz tarixi və müasir həyatı daha yaxşı dərk edə bilərik. Nəsirli məqaləsində talış folklorunun 90% qadınlar, 10%-nın isə kişilər tərəfindən yaradıldığını bildirib. Nəsirli talış folklorunun saxlanılması və ötürülməsində qadınların mühüm rolunu qeyd edir.^[6] Həmçinin məqalədə Nəsirli belə bir qənaətə gəlir ki, talış dilinin müxtəlif şivələrində folklor toplayanda yazarkən dəyişdirilməyə məruz qalmadan, toplayanda ilkin şivəni əks etdirmək lazımdır. Nəsirli talış folklor nümunələrinin itməməsi üçün onların toplanmasını, qələmə alınmasını, kitab və qəzetlərdə çap olunmasını, bununla da talış folklorunun populyarlaşdırılmasını təklif edib.^[6]

Nəsirlinin "Sıə Tolış" ("Qırmızı Talış") qəzeti ilə yanaşı "Molla Nəsrəddin" jurnalında da yazıları dərc olub.^[7]

Nəsirli 1928-ci il noyabrın 18-də Bakıda Azərbaycan radiosunda çıxış edərək 4 talış mahnısı ifa edib. Həmçinin 1938-ci ildə Lənkəranda radio redaksiyasının təşkil olunduğu və ilk radio redaktoru Müzəffər Nəsirlinin olduğu haqqında məlumatlar var.^[6]

1931-ci ildə Nəsirli talış folklor nümunələrinin birinci hissəsini toplayıb "Talş mahnıları" kitabını nəşr etdirir. Bu kitab Nəsirlinin talış folkloru toplusunda ən mühüm əsəri hesab olunur. Nəsirli bu kitabı 1929-cu ildə hazırlamış, ondan sonra Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və 1931-ci ildə Azərbaycanı Tədqiq Cəmiyyətinin sifarişi ilə nəşr edilmişdir. Kitabda kəndli həyatından tutmuş kommunist ideyalarının əks olunmasına qədər müxtəlif mövzularda talış mahnıları yer alıb.^[6]

Müzəffər Nəsirlinin "Sıə Tolış" ("Qırmızı Talış") qəzetində imzaladığı 15-ə yaxın şeiri məlumdur.^[8]

• "Talьş Mahnьlarь" ("Talış mahnıları")., 1929
• "Zərbəjnə qomsomol: bo IV-nə ƣrupijo" ("Komsomolçu-təbilçi: IV sinif kənd məktəbi üçün")., 1932–1933
• "Tojə məktəb" ("Yeni məktəb")., 1932
• Ş. Mürsəlovla həmmüəllif, "İminə Kitob" ("Birinci kitab")., 1929
• Ş. Mürsəlovla həmmüəllif, "Səvodin-Bьbən" ("Təhsilli olun")., 1930

• "Zəhmət iyən Məktəb" ("Əmək və məktəb")., dərslik., 1930
• "Jimoni ro" (bo besəvodono) ("Həyat yolu (savadsızlar üçün))., dərslik., 1931
• "Iştə zınəy ve kən" ("Təhsilinizi artırın")., 1931
• "Seynə sor. Bo kolxozə məktəbono" ("Üçüncü il. Kolxoz məktəbləri üçün")., 1931
• "Zərbəyn (bo kam əzıno)" ("Zərbəçi (savadsızlar üçün)., 1932
• "Tojə jimon" ("Yeni həyat")., 1932
• "Sıə kolxoz" ("Qırmızı kolxoz")., 1932
• "Əlifba"., 1933
• "Handə kitob. Bo II dərsə soriyo" ("İkinci sinif üçün oxu kitabı")., 1933
• "Tolışə zıvon. Bo naştınə məktəbono (qramər iyən nıvıştə ğaydon)" ("Talış dili. İbtidai siniflər üçün (qramatika və qaydalar)"., 1934
• "Handə kitob (bo yolono)" ("Oxu kitabı (böyüklər üçün))., 1935

• "Тolьşə folqlori həxədə can gъləjъ sьxan" ("Talış folkloru haqqında bir neçə kəlmə")
• "May 1" ("1 may")
• "Din bo xəlgon tьjoqe" ("Din xalqın tiryəkidir")
• "Cь Lenini firgə rəhbərəti ƶijo zəhmətkəşə Tolьşon mədənijjət ruƶbə ruƶ bə nav şedə" ("Lenin partiyasının tərəfdarları, talış cəmiyyətinin zəhmətkeşləri günü-gündən inkişaf edir")
• "Bə kaƣ-qiƶə zəvodi doəbedəni" ("Quşçuluq ferması yoxdur")
• "1909-nə sori cьvononədə iƣlən bəpe be səvəd nьbyn həmə ьştə be səvodəti ni bьkə" ("1909-cu il təvəllüdlü gənclər bütün cəhaləti məhv etməlidirlər, bir dənə də savadsız qalmamalıdır")
• "Həmmə ittifoğ staxanovçiyon iminçi muşavırədə kardə nitğ" ("Ümumittifaq Staxanovçularının ilk tamamlanmış planları")., 1935

• "Gьzьlə-goşyn" ("Qırmızı Ordu")., 1931
• "Andomi təmiz ogət" ("Bədəninizi təmiz saxlayın")., 1932
• "Jonzə Sor" ("On bir il")., 1931
• "Lenin" ("Lenin")., 1933
• "Esət" ("İndi")., 1929
• "Voş" ("Yağış")., 1933
• "Cьmь qagon" ("Mənim toyuqlarım")., 1933
• "Tyqə mahne" ("Çaltık mahnısı")., 1933
• "Sьə ƣoşyni mahne" ("Qırmızı ordunun mahnısı")., 1932
• "Apreli Vistь həşt" ("28 aprel")., 1933
• В соавторстве с З.Ахмедзаде, "Ozodвə soron" ("Buraxılış illəri")., 1931
• "Mьƶdi"., 1930
• "Bəpe bьby" ("Olmalıdır")., 1930
• В соавторстве с З.Ахмедзаде, "Mьƶdi votdə"., 1930
• "Tolьşə Ƶen" ("Talış qadınıa")., 1930