Koqnitivistika - Wikipedia

Koqnitivistika, koqnitiv elm (lat. cognitio "idrak") — qnoseologiya, koqnitiv psixologiya, neyrofiziologiya, koqnitiv dilçilik, qeyri-verbal ünsiyyət və süni intellekt nəzəriyyəsini birləşdirən fənlərarası elmi sahəsi.

Koqnitiv elm idrak sistemlərinin modelləşdirilməsi üçün iki standart hesablama yanaşmasından istifadə edir: simvolizm (klassik yanaşma) və konneksionizm (daha yeni yanaşma). Simvolizm insan təfəkkürünün simvolik informasiya vahidlərini ardıcıllıqla emal edən mərkəzi prosessor olan kompüterə bənzədiyi fərziyyəsinə əsaslanır. Konneksionizm, insan təfəkkürünün neyrobioloji məlumatlarla uyğunsuzluğu səbəbindən mərkəzi rəqəmsal prosessorla müqayisə edilə bilməyəcəyi, lakin paralel verilənlərin işlənməsini həyata keçirən "formal" neyronlardan ibarət olan süni neyron şəbəkələrindən istifadə etməklə təqlid edilə biləcəyi fərziyyəsinə əsaslanır^[2] .

Klassik koqnitiv elm şüur və beyin arasındakı əlaqə problemini, həmçinin psixologiya və neyrobiologiya arasındakı əlaqə problemini görməzdən gəlmişdir. Bu ona qarşı tənqidlərə səbəb olmuşdur. 1980-ci illərdə psixoloqlar və nevroloqlar daha sıx qarşılıqlı əlaqə qurmağa başladılar və bu, psixi hadisələrin beyin fiziologiyası ilə empirik şəkildə əlaqələndirilməsinə imkan verən beyin görüntüləmə üsullarından istifadə edərək yeni elmin — koqnitiv nevrologiyanın yaranmasına səbəb oldu. Əgər klassik koqnitiv elm şüuru nəzərə almırsa, müasir koqnitiv nevrologiyada şüur tədqiqat obyektidir^[3] .

Koqnitiv elmi mümkün edən əsas texnoloji irəliləyişlər yeni beyin skan etməsi üsulları idi. Tomoqrafiya və digər üsullar ilk dəfə beynin fəaliyyəti haqqında birbaşa məlumat əldə etməyə imkan verdi. Getdikcə güclənən kompüterlər də mühüm rol oynadı.

Koqnitivistika insan beyninin necə işlədiyinə dair dəqiq nəzəriyyələr hazırlamaq üçün süni intellekt nəzəriyyəsindən alınan kompüter modellərini və psixologiya və ali sinir fəaliyyətinin fiziologiyasından əldə edilən eksperimental metodları birləşdirir.