Klimaks - Wikipedia

Klimaks və ya menopauza - orqanizmin təbii “qocalma” prosesinin mərhələsidir. Qadında menstruasiya (aybaşı) ardıcıl olaraq 12 ay olmadıqda, klimaksdan söhbət açıla bilər. Klimaksın başlamasına səbəb yumurtalıqların fəaliyyətinin dayanması və qanda qadın cinsi hormonların (estrogen və progesteron) səviyyəsinin aşağı düşməsidir.^[1]

Klimaks, klimakterik dövr – qadın cinsi sistemi üzvlərinin geriyə inkişafı dövrüdür. Klimaks, ilkin olaraq yumurtalıqlarda yumurta hüceyrəsi yetişdirilməsi prosesinin tədricən pozulması ilə başlayır. İlk zamanlarda yumurta hüceyrəsi özünün tam yetişkənlik səviyyəsinə çatmadığı üçün ovulyasiya da baş vermir. Bütün bunlar, yaşın artması ilə əlaqədar olaraq, qadın orqanizmində progesteron və estrogen kimi, qadın cinsi hormonların hazırlanmasının azalması səbəbindən baş verir. Əvvəlcə aybaşılar qeyri-müntəzəm xarakter alır. Aybaşı bəzən qısa, bəzən uzun çəkir, bəzən bir neçə ay fasilədən sonra yenidən başlayırlar. Daha sonda isə aybaşı tamamilə və həmişəlik olaraq yox olur. Qadının yumurtalıqlarında yumurta hüceyrələrinin yetişdirilməsi, ovulyasiya və sarı cismin yaranması prosesi də dayanmış olur. Bu zaman yumurtalıqların ölçüləri də kiçilir. Dəyişikliklər qadın orqanizminin digər orqan və sistemlərində də (sinir, qan-damar, həzm, sidik ifrazı və s.) baş verir.

Klimakterik dövr üç mərhələdən ibarətdir: - Menopauzaönü (menofasiləönü) mərhələ. Bu, aybaşı qanaxmalarının kəsilməsindən öncəki zaman müddətidir və orta hesabla 3-7 il ərzində davam edir. Bu mərhələdə aybaşı tsiklində bəzi dəyişikliklər baş verir – tsiklin müddəti uzanır, aybaşı zamanı qanaxma az olur, yumurtalıqların hormonal funksiyası azalır; - Menopauza (menofasilə) mərhələsi – bu, son aybaşı qanaxmasından sonra başlayaraq 12 ay davam edir; - Menopauzadan (menofasilədən) sonrakı mərhələ - bu, yumurtalıqların öz fəaliyyətini tam şəkildə dayandırmasına qədər (yəni qadının ömrünün sonunadək) olan müddətdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, klimakterik dövründə də qadın hamilə ola bilər. Belə hesab edirlər ki, qadın yalnız son aybaşından bir il keçdikdən sonra tam sonsuz olur. Əksər qadınlarda aybaşı orta hesabla 50 yaşında kəsilir. Bəzi qadınlarda müntəzəm aybaşılar 55 yaşınadək uzanmış olur, digərlərində isə klimaks artıq 40 yaşınadək baş verir (erkən klimaks).

Müşahidələr onu göstərir ki, orta statistik yaşda (50 yaş) klimaks baş verdiyi halda qadınlar onu daha yüngül keçirirlər. Erkən klimaks isə, adətən, uzun müddət ərzində davam edir və əksər hallarda xoşagəlməz əlamətlərlə müşayiət edilir. Klimakterik dövrə 50 yaşından sonra daxil olan qadınlar üçün bu, müəyyən dərəcədə xeyirlidir. Belə ki, bu zaman qadın cinsi hormonları (estrogenlər) onların orqanizminə daha çox müddət ərzində təsir etdikləri üçün, ürək-damar sistemini qoruyur, qadının dərisi və saçları gec qocalmağa başlayır və s. Gecikmiş klimaksın yeganə mənfi tərəfi uşaqlıq, yumurtalıqlar və Süd vəziləri xərçəng xəstəliyinin baş verməsi ehtimalının bir qədər artmasıdır. Cinsi yetişkənlik, hamiləlik və doğuş kimi, klimaks da qadın orqanizmi üçün təbii hal hesab olunur. Qadınların hamısı klimaks dövründən keçməli olurlar. Fərq yalnız ondadır ki, bütün qadınlarda bu heç də eyni bir vaxtda baş vermir və onlar klimaks dövrünü heç də eyni cür keçirmirlər. Klimaksın gedişi bir çox hallarda mərkəzi sinir sisteminin xüsusiyyətlərindən, qadının sağlamlıq vəziyyətindən, həyat və məişət şəraitindən asılı olur. Klimaks dövrünün əvvəlində qadınlarda “istilik gəlməsi”, tərləmə, əhval-ruhiyyənin gah pisləşməsi və gah da yaxşılaşması, yuxunun pozulması kimi əlamətlər yaranır. Daha sonra onlarda sidik ifrazında müxtəlif xarakterli problemlərin yaranması, uşaqlıq yolunda quruluq, seksual problemlər və s. bu kimi əlamətlər meydana çıxır. “İstilik gəlməsi” – bütün bədəndə (bəzən onun yuxarı yarısında, sifətdə və boyunda) birdən-birə istilik hissiyyatının və qızartının əmələ gəlməsidir. Qəfildən tərləmə tutmalarının yaranması isə qadınlarda hormonal tarazlıqda (balansda) baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar olur. “İstilik gəlməsi” hissiyyatı bir çox hallarda gün ərzində 30 dəfəyədək təkrarlana bilər. Əksər hallarda onlar gecə saatlarında (gecə tərləməsi) baş verirlər ki, bu da yuxunun pozulmasına səbəb ola bilər. Gündüz saatlarında, isti qidaların, mayelərin və spirtli içkilərin qəbul edilməsi, müxtəlif streslər və digər bu kimi səbəblər “istilik gəlməsini” meydana çıxara bilər.^[2]