Dag Yehudileri Teatri - Wikipedia

Dərbənddə dağ yəhudilərinin teatr sənətinin doğulduğu tarix 1903-cü il dekabr ayında, müəllim və sionist Asəf Aqarunovun Naum Şoykoviçin ivrit dilindən tərcümə etdiyi "Yanmaq üçün yandır" hekayəsini səhnələşdirdiyi tarix hesab olunur.^[1] Tamaşa məktəb müəllimi Naqdimun ben Simonun (Şimunov) toyu şərəfinə səhnəyə qoyulub.^[1]

Ənənəvi olaraq, dağ yəhudiləri teatrı Dərbənddə mövcud idi və işləyirdi, çünki burada ən çox dağ yəhudisi yaşayırdı.^[1] 1918-ci ildə Dərbənddə ravvin Yaşaiyo Rabinoviçin rəhbərlik etdiyi dram studiyası açıldı.^[2] 1924-cü ildən dağ yəhudi kollektivi qısaldılmış "GEM Circle" adını almış Dağ Yəhudi gənclərinin mədəni-maarif dairəsi adlandırılmağa başladı. Ona Yuno Sauloviç Semyonov və Manaşir Şalumov rəhbərlik edirdi.^[2]

1924-cü ildə Yuno Sauloviç Semyonov Dərbənd dağ-yəhudi dərnəyində iki pyes — "İki dəri satıcısı" və "Hiyləgər çöpçatan" tamaşasını səhnələşdirir.^[2]

1935-ci ildə Dərbənddə üç truppanın — rus, dağ yəhudisi və türk truppasının daxil olduğu ilk sovet teatrı açıldı. Onun əsasını Manaşir və Xanım Şalumovların rəhbərlik etdiyi dram dərnəyləri təşkil edirdi. Əvvəlcə qadın rollarını dərnəkdə kişilər oynayırdı, sonra ilk qadın aktrisalar gəldi.^[2]

Bu vaxt teatrın çiçəklənmə dövrü başladı: teatrın səhnəsində çoxlu tamaşalar qoyuldu.^[2] 1939-cu ildə Dağ Yəhudiləri Teatrı Dağıstanda keçirilən teatrlar festivalının qalibi oldu. Tamaşanın musiqisini bəstəkar, teatrın musiqi rəhbəri Dağıstanın əməkdar incəsənət xadimi Cümşüd (Şümşun) Şevanyayeviç Aşurov (1913–1980), yazmışdır. 1941-ci ilin əvvəllərində teatrda B.Lavrenyovun "Sınıq" və Cəfər Cabbarlının "Aydın" tamaşalarının məşqləri gedirdi.^[2]

1920-ci ildən 1932-ci ilə kimi Azərbaycanın Krasnaya Sloboda yəhudi qəsəbəsində dağ-yəhudi dram qrupu fəaliyyət göstərirdi.^[2]

Böyük Vətən müharibəsi illərində aktyorların əksəriyyəti orduya çağırılıb. Bir çox teatr aktyorları müharibədə həlak oldu.^[3]

1943-cü ildə teatr fəaliyyətini bərpa etdi, 1948-ci ildə isə bağlandı. Rəsmi səbəb onun gəlirsizliyi idi.^[3]

28 aprel 1959-cu ildə Stalin adına kolxozun idarə və partiya təşkilatı kolxozun həvəskar sənət dərnəyi əsasında Dağ Yəhudi xalq teatrı yaratmaq xahişi ilə şəhər partiya komitəsinə müraciət etdilər.

Teatrın təşkili və sonrakı fəaliyyəti üçün Bakıdan "SSRİ Dövlət Radio və Televiziyasının fəxri işçisi" Petr Rafailoviç Aqarunov (1930–2006) dəvət olundu. Teatr direktoru vəzifəsinə milliyyətcə azərbaycanlı olan Musaib Məmmədəlieviç Cüm Cüm (1905–1974) dəvət edildi. O, dağ yəhudilərinin dilini və mentalitetini mükəmməl bilirdi. Bəstəkar Cümşüd (Şümşun) Aşurov musiqi rəhbəri, idarəçi vəzifəsinə Dağıstan Respublikasının Əməkdar Mədəniyyət İşçisi Mixail Borisoviç Qavrilov (1926–2014) təyin edildi.^[3]

1960-cı illərdə teatr fəaliyyətini bərpa etdi və ikinci çiçəklənmə dövrünü yaşadı.^[3] Xalqın sevimlisi, "Dağıstan MSSR-in əməkdar artisti" Axso İlyaqevna Şalumova (1909–1985) teatra qayıtdı. O, yazıçı Xızgil Avşalumovun (1913–2001) hekayələri əsasında Şimi Dərbəndinin həyat yoldaşı — Şahnuqor rolunu ifa etmişdir.^[3]

1970-ci illərdə Dağ Yəhudiləri Xalq Teatrı təşkil edildi. Uzun illər onun direktoru "Dağıstan MSSR-in əməkdar mədəniyyət işçisi", müğənni, aktyor və dramaturq Abram Baazoviç Avdalimov (1929–2004) olub. Onun davamçısı xidmətlərinə görə "Şərəf nişanı" ordeni ilə təltif edilmiş Roman Savieviç İzyayev (1940–2018) idi.^[3] 1990-cı illərdə dağ yəhudiləri teatrı daha bir böhran dövrü yaşadı. O, nadir hallarda tamaşalar göstərirdi və premyeralar vermirdi. Yalnız 2000-ci ildə teatr bələdiyyə balansına keçdikdən sonra fəaliyyətini bərpa etdi. 2000–2002-ci illərdə teatra Dağıstan Respublikasının Əməkdar Mədəniyyət İşçisi, aktyor və musiqiçi Raziil Semenoviç İlyaquev (1945–2016) rəhbərlik edib. Sonrakı iki ildə teatra Alesya İsakova rəhbərlik edirdi.^[3]

2004-cü ildə "Dağıstan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi" Lev Yakovleviç Manaximov (1950–2021) teatrın bədii rəhbəri oldu. Manaximovun ölümündən sonra teatra Boris Yudayev rəhbərlik edirdi.

Mövcud olduğu uzun müddət ərzində Dağ Yəhudiləri teatrının səhnəsində Bikel Peysaxovna Matatova (1928–2013), "Dağıstan MSSR-in əməkdar mədəniyyət işçisi" Avşalum Yakuboviç Naxşunov (1925–1997), "Dağıstanın xalq artisti" Mozol Aleksandrovna İzrailova, "Dağıstan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi" Anatoli Yusupov, Raya Novaxova, İsrail Tsvaygenbaum, Eva Şalver-Abramova kimi bir çox aktyorlar çıxış ediblər.

2001-ci ildə İsrailin Hadera şəhərində rejissor, aktyor, ssenarist və dekorator Roman Savieviç İzyaev "Rambam Dağ yəhudiləri teatrı"nın əsasını qoydu.^[4] Qrup fəaliyyət göstərdiyi müddətdə təkcə Qafqaz yəhudilərinin yığcam məskunlaşdıqları İsrail şəhərlərində deyil: Beer-Şeva, Aşdod, Hadera, Pardes-Hana, Nazaret-İlit, Kiryat Yam, Əkka, Hayfa; həm də ABŞ-da, Azərbaycanda, Kanadada, Rusiyanın paytaxtı Moskvada tamaşalar göstərmişdir.^[3]

2018-ci ildə Roman Savieviç İzyaevin ölümündən sonra Eva Şalver-Abramova "Rambam teatrı"nın baş rejissoru oldu.

• Горско-еврейский театр Дербента поставил спектакль о "лихих 90-х"
• В помещение горско-еврейского театра в Хадере установили мезузу
• Единственный в мире горско-еврейский театр из Израиля впервые выступил в России
• Горские евреи выходят на сцену
• Татский (горско-еврейский) театр
• Единственный в мире горско-еврейский театр впервые выступит в Москве
• Занавес опустился. Памяти главного режиссера театра "Рамбам" Романа Изьяева
• Театр "Рамбам" поставил в Хадере комедию "Кишти Хьомоли"