Strateji Menecment - Wikipedia

Strаtеji mеnеcmеnt müəssisənin idаrə еdilməsi prоsеsinin ilkin mərhələsi оlаrаq idаrəеtmənin bütün funksiyаlаrını özündə еhtivа еdir. Düzgün seçilmiş strаtеji idаrəеtmə müəssisəni gələcəyə istiqаmətləndirir, uzunmüddətli inkişаf istiqаmətlərini və biznеsdə öz mövqеyini müəyyən еtməyə imkаn vеrir. Strаtеji idаrəеtmənin nəticələri müəssisənin bаzаrdа qаzаndığı mövqеyində və iqtisаdi- mаliyyə göstəricilərinin uzunmüddətli mеyllərində təzаhür оlunur. Strаtеji idаrəеtmənin iki əsаs sоn məhsulunu bir-birindən fərqləndirirlər. Оnlаrdаn biri gələcəkdə məqsədlərə çаtmаğı təmin еdən təşkilаtın pоtеnsiаlıdır. Giriş tərəfdən bu pоtеnsiаl xammallаrdаn, mаliyyə və insаn rеsurslаrından ibаrətdir; çıхış tərəfdən isə — istеhsаl оlunmuş məhsullаr və хidmətlərdən, izlənməsi təşkilаtа öz məqsədlərinə çаtmаğа kömək еdən sоsiаl dаvrаnış qаydаları tоplusundаn ibаrətdir. Strаtеji idаrəеtmənin digər sоn məhsulu, хаrici mühitdə təşkilаtın dəyişikliklərə оlаn həssаslığını təmin еdən dахili struktur və təşkilаti dəyişikliklərdir. Sаhibkаrlаr təşkilаtlаrındа bu хаrici dəyişiklikləri vахtındа аşkаr еtmək və düzgün qiymətləndirmək qаbilliyətinə malik olmalıdırlar. Təşkilаtın pоtеnsiаlı və оnun strаtеji imkаnlаrı təşkilаti mühiti və hеyətin kеyfiyyəti ilə müəyyən оlunur. ^[1]

Strareji menecmentin məqsədi dedikdə müəssisənin müəyyən zaman keçdikdən sonra ən optimal üsullarla yüksək nəticələr əldə etməsinə imkan yaradan inkişaf strategiyasının formalaşması başa düşülür. Strateji menecment məqsədlərini aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar:

• müəssisədə maksimal rentabelliyin təmin olunması. Bu zaman aşağıdakı göstəricilər nəzərə alınır: satş həcmi, mənfəət norması və səviyyəsi, gündəlik satış və mənfəət həcminin artım tempi, 1 səhmə düşən gəlir, kapitalın strukturu, dividendlərin səviyyəsi, işçilərə ödənilən əmək haqqı səviyyəsi, məhsulun keyfiyyət səviyyəsi;
• müəssisənin dayanıqlılığının təmin olunması. Bu aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır: rəqabətqabiliyyətlilik potensialı, investisiya siyasəti, kadr siyasəti,sosial məsələlərin həlli;
• müəssisənin yeni fəaliyyət sahələrinin və istiqamətlərinin inkişafı. Bu aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır: məhsulun diversifikasiyası, informasiya sisteminin inkişafı, səhmləri satışa çıxarılan müəssisələrin müəyyən edilməsi, yeni məhsul növlərinin işlənib hazırlanması.^[2]

Strateji idarəetmə – planlaşdırılmış fəaliyyətdə rəqabətdən doğan və situasiya ilə bağlı olan dəyişikliklərin nəzərə alınması, son məqsədə çatmaq üçün qərar qəbul edilməsi, işlərin gedişinin təhlili və lazımi tədbirlərin tətbiqi ilə məşğul olur. Strateji menecmentin əsas vəzifələri aşağıdakılardır:

• Strateji məqsədin və fəaliyyət sahəsinin müəyyənləşdirilməsi
• Məqsədə nail olmaq üçün strateji vəzifələrin qarşıya qoyulması
• Nəticəni almaq üçün planların düzgün həyata keçirilməsi
• Seçilmiş strategiyanın səmərəli həyata keçirilməsi
• Nəticələrin qiymətləndirilməsi və strategiyada düzəlişlər aparılması^[3]

Müəssisədə strateji menecmentin aşağıdakı əsas prinsipləri tətbiq olunur:

1. Məqsədin vahidliyi prinsipi — müəssisənin fəaliyyət və maraqlarının vahid istiqaməti
2. Elmilik prinsipi — tətbiq olunan plan və metodların elmi cəhətdən əsaslandırılması
3. Strategiyanın effektivlik və qənaətcillik prinsipi — həyata keçirilən strategiyaların minunum xərc və vaxt itkisiylə maksimum səmərə verməsi
4. İşçilərin marağının müəssisənin məqsədlərinə tabe olması prinsipi — hər bir işçinin şəxsi marağı müəssinin məqsədlərindən üstün olmamalıdır
5. İşçilərin motivasiyalandırılması prinsipi — maddi və mənəvi formalarda aparılır. Maddi formada — müavinətlərin verilməsi, əmək haqqının artırılması; Mənəvi formada — ayrıca iş kabinetinin verilməsi, xidməti avtomobilin ayrılması, sertifikatların verilməsi və s.
6. Səlahiyyət və məsuliyyətin bölüşdürülməsi prinsipi — strategiyaların düzgün bölüşdürülməsi, hər bir işçinin öz məsuliyyətini bilməsi
7. Korporativlik prinsipi — strategiyanın hazırlanması və həyata keçirilməsində işçilərin birliyi, komanda fəaliyyəti^[4]

Strateji menecment sisteminin strukturu menecment sisteminin strukturundan bir sıra elementlərə görə fərqlənir. Strateji menecmentdə sistemin metodik,infotmasiya, və hüquqi təminatının rolu artır. Belə ki, bu məsələlərin həlli uzunmüddətli perspektivdə nəzərdə tutulur. Sistemin maddi resurslarla təminatı asanlaşır, lakin işlərin aparılması üçün yüksəkixtisaslı kadrlara və menecerlərə tələb artır. İdarəolunan altsistemdə menecmentin funksiyaları əvəzinə, strateji marketinq funksiyası tətbiq olunur ki, bu da müəssisənin gələcək strategiyasını müəyyən edir. Strateji menecment sistemi aşağıdakı istiqamətlərə yönəlir:

• istehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin strukturundan asılı olmayaraq strateji məqsəd kimi resursların bölüşdürülməsi;
• hər bir strateji məqsəd üçün idarəetmə mərkəzinin yaradılması;
• strateji məqsədlərə çatmaq səviyyəsinə əsasən istehsal bölmələri və onların rəhbərlərinin qiymətləndirilməsi və həvəsləndirilməsi.

Strategiyanın həyata keçirilməsi yüksək səviyyədə aparılır və aşağıdakı məsələlərin həllinə yönəlir:

• Müəssisənin strateji məqsədlərinin işlənib hazırlanması
• Onun imkanlarının və resurslarının qiymətləndirilməsi
• Marketinq sahəsində tendensiyaların analizi
• Fəaliyyətin alternativlərinin qiymətləndirilməsi
• Gələcək perspektivdə strategiyanın müəyyən olunması
• Operativ planlar, proqramlar və büdcənin hazırlanması
• Təyin olunmuş məqsədlər və planlar nəzərə alınmaqla müəyyən kriteriyalara əsasən müəssisənin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi^[5]

Strateji planlaşdırma — şirkətin məqsəd və vəzifələrinin konkretləşdirilməsi, onların vaxt baxımından icrası, resursların bölüşdürülməsi, perspektiv meyillərin müəyyənləşdirilməsi və fəaliyyətə səmərəli nəzarətin yaradılması kimi fəaliyyətin əsasını təşkil edir. Strateji plan idarəetmənin təşkili və planlaşdırılmasının əsasıdır. Strareji planlaşdırmanın ardıcıllıq mərhələləri aşağıdakı kimidir:

1. Missiya – ali məqsəddir. Ali məqsəd 2 istiqamətə yönələ bilər: İstehsalla məşğul olmaq; Kommersiya işi ilə məşğul olmaq.
2. Məqsəd – missiyadan yaranır və onu həll etmək üçün qarşıya qoyulur. Burada bir məqsəddən yox, məqsədlər çoxluğundan danışmaq olar. Çünki, missiyanı həyata keçirmək üçün qarşıya çıxan vəzifələr və tapşırıqlar yeni-yeni vəzifələr qarşıya qoyar və bu da məqsədlər çoxluğunu yaradır.
3. Mühit – xarici və daxili təsir amilləri kimi mövcuddur. Məqsədə çatmaq üçün mühiti öyrənmək lazımdır, çünki o, məqsədə nail olmaqda həlledici rol oynayır.
4. Zəif və güclü amillərin tədqiqi. Hər bir müəssisə öz vəziyyətini yoxlayaraq zəif və güclü cəhətlərini aşkar edir. Bu halda, zəif cəhətləri aradan götürmək, güclüləri isə daha da yaxşılaşdırmaqla üstünlük əldə etmək olar.
5. Strateji alternativlərin təhlili.Çatışmamazlıqları aradan qaldırmaq üçün alternativ variantlar hazırlamaq və onlardan birini - ən səmərəli olanını seçmək lazımdır. Alternativ – hər hansı bir tədbirdə alınacaq son nəticənin müxtəlif variantlarının olmasıdır. Yalnız bu halda seçim etmək imkanı yaranır.
6. Strategiyanın seçilməsi.
7. Strategiyanın həyata keçirilməsi.
8. Strategiyanın qiymətləndirilməsi.^[6]

Strateji idarəetmə və planlaşdırmada müxtəlif klassik modellərdən: «Bazarın payının artırılması tempi», «Bazarın cəlbediciliyi» və «Bazarın təkamül mərhələsi» istifadə edilir. «Bazarın – bazar payının artırılması tempi» tipli modeli (BCG modeli) — Firmanın vəziyyəti bazarda fəaliyyətgöstərən bütün qalan təşkilatlara nisbətən mövqeləşir. «Bazarın (sahənin) cəlbediciliyi – şirkətin rəqabətqabiliyyəti» tipli modeli (GE/Mckinsey, Shell/DPM)modeli — Firmanın vəziyyəti bazarda onun güclü tərəflərinin nisbi qiymətləndirilməsini və həmin bazarın perspektivinin nisbi qiymətləndirilməsilə əlaqələndirərək mövqeləşir. «Bazarın (məhsulun həyat tsiklinin) təkamül mərhələsi – şirkətin rəqib vəziyyəti» tipli model (XoferŞendel, ADL modeli) — Firmanın vəziyyəti bazarın təkamül mərhələsindən (yaxud məhsulun həyat tsikli mərhələsindən) asılı olaraq rəqiblərə nisbətən onun mövqeyinin qiymətləndirilməsi nəticəsində müəyyən edilir.^[7]

• Menecment
• Strategiya
• Menecer

• Strategy-definition
• Strategic-Management-complete-Notes
• Стратегический менеджмент
• Стратегический менеджмент, стратегическое планирование
• Введение в стратегический менеджмент

• И. Н. Марвина, Стратегический менеджмент, Екатеринбург, 2017, с. 134
• Neil Ritson, Strategic Management , London 2011
• Colin White, Strategic Management, Palgrave macmillan 2004
• А. Н. Петрова, Стратегический менеджмент, учебник, Санкт-Петербург 2005 Arxivləşdirilib 2019-07-11 at the Wayback Machine