Slavyan Yunan Latin Akademiyasi - Wikipedia

Akademiya müəllim və şair, Kiyev-Moqilnaya Akademiyasının məzunu Simeon Polotski (çar uşaqlarının müəllimi) və tələbəsi Silvesterin (Medvedev) təşəbbüsü ilə yaradıldı^[3]. Akademiyanın ilk sənədi “Akademik imtiyaz”, 1682-ci ildə Çar III Fyodor Alekseyeviçə təsdiq üçün təqdim edildi; Qərbi Avropa universitetlərinin statusuna bərabər olan akademiyanın statusu yaradıldı.

Akademiya tarixən hərtərəfli ali təhsil müəssisəsi kimi formalaşmışdır.

Müqəddəs Con və Sofroniy Lixud abidəsi yaradılmağa başlayan Akademiyanın ilk müəllimləri Şərqi Patriarxların tövsiyə məktubu ilə Moskvaya gələn iki tanınmış Yunan monastır alimi - qardaşları Yoahim və Sofroni Lixudanın şərəfinə idi. Paduadaki Padua Universitetinin həkimləri, təbliğçi və mütəfəkkirləri, ensiklopedik biliklərə sahib olduqları üçün Rusiyada ilk ali təhsil müəssisəsini təşkil etmək üçün hər cür səy göstərdilər. 1685-ci ildə Moskvadakı qədim Boqayavlenski monastırında dərslərə başlayaraq əvvəlcə yalnız yunan dilini öyrətməyə başladılar, sonra ritorika tətbiq edərək proqramı genişləndirdilər. O dövrdən 1710-cu ilə qədər akademiya "Ellin-Yunan" akademiyası adlandırıldı^[4].

1685-1687-ci illərdə xüsusi olaraq monastırın ərazisindən kəsilərək (müasir mülkiyyət sərhədləri daxilində 7) — Kollegiyanın üç mərtəbəli binası, Akademiya üçün xüsusi bir bina inşa edildi^[5]. Aleksey Malinovski, "Yunanıstandan musiqi yazmaq üçün çağırılan qərib Meleti, ümumiyyətlə faydalı bir iş görməyə təşviq etdi,verdiyini söylədi,ölüm ayağında olan hər iki qardaşı Lixudinlərdən imtina edərək,iki min rubla akademiya üçün daş bina tikməyə razılaşdı^[6]. Artıq 1687-ci ildə Lixud qardaşları tələbələri ilə birlikdə Zaikonospasski monastırının ərazisində tikilmiş ikimərtəbəli otaqlara köçdülər^[7]. Bu il Akademiyanın açılışı ili hesab olunur^[8]. İlk tələbələr arasında ruslar, ukraynalılar, belaruslar, makedoniyalılar və gürcülər var idi. İlk yeddi tələbədən biri Fyodor Polikarpov idi.

1701-ci ildə I Pyotr məktəbə dövlət akademiyası statusu verdi.

Palladium Roqovskinin maarifçi Stefan Yavorski ruhunda apardığı çevrilmələrdən sonra Akademiya latın dilini, müasir Avropa dillərini və fəlsəfəni öyrətməyə başladı.

Əvvəlcə akademiyada tədris sxolastik xarakter daşıyırdı. Latın və yunan dillərində qrammatika, poetika, ritorika, məntiq və fizika fənlərini tədris edirdilər, lakin yunan dilinin və mədəniyyətinin öyrənilməsi əsas əhəmiyyət kəsb edirdi. Kursun başa çatması 12 il müddətinə çəkirdi. Təlim səkkiz sinifə və ya o vaxt deyildiyi kimi dörd aşağı sinifində daxil olduğu səkkiz "məktəb" ə bölünürdü:"Fara", "infirma", "qrammatika", "sintaksim", iki orta: "pitika" və "ritorika", daha yüksək olanlar: "fəlsəfə" və "ilahiyyat". Təlim bütün il boyu aparılırdı^[9].

Aşağı siniflərdə slavyan və latın dilləri,hesab, tarix, coğrafiya və katexizis fənləri tədris olunurdu. Dörd ildən sonra tələbələr sərbəst şəkildə latın dilində oxuyur və yazırlardı. Orta siniflərdə latın dilini öyrənməyə davam etdilər ki, iki il sonra daha da sərbəst danışa bilsinlər və təfsir, ədəbi kompozisiya, nəzakət və ilahiyyatı mənimsəyirdilər. Akademiyada ayrıca olaraq poeziya tədris olunurdu.

Bir çox tələbə orta məktəbi bitirməmiş ilk təhsil ilindən məktəbi tərk edərək digər məktəblərdə - riyaziyyat, mühəndislik, tibb sahələrində,xarici dilləri yaxşı bilmək üçün təhsil alırdılar. Kasıb təbəqədən olan şagirdlər "türk, ərəb və fars dillərini öyrənmək" üçün xaricə və Fransada öyrənilən "ədəbi elmlər" üçün Fransaya göndərilirdi. Akademiya təkcə Rusiyada deyil, Avropada da məşhurlaşdı. 1721-ci ildən bu yana rus tələbələrlə bərabər, əcnəbilər də burada təhsil almağa başladılar.

Yarandığı dövrdə Akademiya ortaq bir dövlət və kilsə rəhbərliyində idi (o dövrün bir çox klassik Avropa universitetləri kimi) və nəinki Rusiya üçün, digər Slavyan ölkələri üçün dəəsasən tərcüməçilər, çap işçiləri (arayış kitabları), ruhanilər, yüksək dövlət məmurları və diplomatlar, müəllimlər və professorlar yetişdirdi^[10]. 1755-ci ildə Moskva Universitetinin qurulması ilə Slavyan-Yunan-Latın Akademiyasında təhsil ixtisaslaşdı: kilsə xidmətində təhsil verən din xadimi gəncləri üçün bir məktəbə çevrildi. Ancaq Qərbi Avropada tətbiq olunduğu kimi, universitetlə birləşmədi, fakültələrindən birinə çevrilmədi^[11].

1775-ci ildə, Müqəddəs Sinoda bir imperiya fərmanı verildi:"Moskva Akademiyası məktəblər üçün son dərəcə əlverişsiz bir yerdə olduğundan,köçürmək üçün başqa bir yer tapmaq lazımdır." Tələbə sayı artdı, Zaikonospasski monastırındakı binalar yararsız hala düşdü, ancaq 1797-ci ildə Akademiyanın köçürülməsi təklifi Sinod tərəfindən qəbul edildi. Yeni yer olaraq Donskoy monastırı nəzərdə tutuldu, burada yeni binaların inşası üçün çox miqdarda vəsait tələb olunduğundan layihə təxirə salındı. Sonra Sinod Akademiyanı Müqəddəs Sergey Lavra monastırına köçürmək qərarına gəldi. Metropolit Platon, bir nəfərlik idarəetmənin əldə edilə biləcəyi yeni bir yer üçün Voskresenskiy Monastırını təklif edərək, qarşı çıxdı^[12].

1812-ci il Vətən Müharibəsi təhsil prosesini dayandırdı. Moskvada Zaikonospasski monastırı fransızlar tərəfindən dağıdıldı və qarət edildi, qalan rahiblərə işgəncə verildi və öldürüldü.Binalar yanğından təsirlənmədi,lakin işğalçıların hərəkətlərindən ciddi şəkildə zərər gördülər. Akademiya fəaliyyətə, mümkün təmirdən sonra 3 mart 1813-cü ildə başladı^[12]. 1822-ci ildə Zaikonospasski İlahiyyat Kolleci üçün Kollegiya binası köhnə əsasda yenidən quruldu^[5][13].

Slavyan-Yunan-Latın Akademiyası 1814-cü ildə bağlandı və tamamilə fəaliyyətini dayandırdı^[14].

Bəzi müəllimlər (4 nəfər) sonradan Sergeyev Posadda da yeni yaradılan Moskva İlahiyyat Akademiyasına qəbul edildi^[14].

Rektorları^[15]

Ən məşhur tələbə və məzunları^[16]

• Mixail Lomonosov — akademiyanın məzunu, alim, Moskva Dövlət Universitetinin qurucusu, Akademik Universitetinin rektoru;
• Dmitri Vinaqradov - Rus farforunun yaradıcısı, Lomonosovun sinif yoldaşı;
• Antiox Kantemir - diplomat, şair;
• Fyodor Volkov - Rus teatrının banisi;
• Leonti Maqnitski - ilk rus riyaziyyat dərsliyinin müəllifi;
• Stepan Kraşeninnikov - səyyah, Rusiyanın şimal və şərqini araşdıran,Akademik Universitetinin rektoru;
• Vasili Bajenov - memar;
• Pyotr Postnikov - Rusiya tarixində ilk fəlsəfə və tibb doktoru;
• İnnokenti İrkutskiy — müqəddəs;
• Yevgeniy (Bolxovitinov) - Kiyev və Qalitski mitropoliti (1822-1837),dini və ictimai xadim, tarixçi, arxeoqraf, yazıçı, tərcüməçi; Rusiya Akademiyasının üzvü (1806), Sankt-Peterburq Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü (1826).

Ən məşhur müəllimləri

• Lixud qardaşları
• Varlaam (Lyaşevski)
• Aleksey Kirilloviç Barsov

Bir vaxtlar Akademiyanın kitabxanası Rusiyada ən zəngin kitabxana idi, bütün dövlət kitabxanası,onunla birlikdə hər kəsə istifadəyə verildi:"Dövlətimizin kitabxanasını qorumaq üçün müəllimlərlə məktəblərin qəyyumluğuna veririk və bu məktəbdəki kitabxanamızı həmişəlik təsdiqləyirik".

Slavyan-Yunan-Latın Akademiya Teatrı Rusiyada birincilərdən idi və sözdə "Məktəb teatrı" kimi meydana gəldi. XVII əsrdə şair və dramaturq Simeon Polotsk "Qeyri-adi oğlan haqqında","Navuxodonosor haqqında"əsərlərini səhnələşdirdi. İlk tamaşa 1701-ci ilin noyabr ayında səhnələşdi. "Zadəgan Böyük Rus körpələrinin hərəkəti" , "Acınacaqlı bir həyatın dəhşətli xəyanəti" - İncil müjdəsinə görə varlı və Lazar haqqında olan dram səhnələşdirildi. Ukraynadan gələn tələbələr və Moskvalılar - şahzadələr Lobanov, Xovanski, Lopuxin, Buturlin və başqaları tamaşada iştirak etdilər. Dram, yəqin ki, Kiyevdən gətirilmiş və ya ukraynalı professorlardan biri tərəfindən tərtib edilmişdir^[17].

1701-ci ildən etibarən Slavyan-Yunan-Latın Akademiyasında teatr tamaşaları o dövrün dünyəvi cəmiyyətinin ənənəvi halına çevrildi.

1705-ci ildə Feofan Prokopoviç Akademiya Teatrında "Vladimir" tragikomediyasını səhnələşdirdi^[18].

Akademiya teatrının ən diqqətəlayiq əsərlərindən biri 1703-cü ildə I Pyotr tərəfindən İsveçin Notburq qalasının alınması şərəfinə qurulan "zəfər hərəkatı" tamaşası idi. Tamaşalarda Rusiyanın İsveçə qarşı apardığı müharibə bir mübarizə olaraq göstərildi, "Rus Mars" şər qüvvələrə qarşı,"İsveç aslanı" və "Tavrian ayı" obrazlarında canlandırılmışdır. Aslan və ilan pislik və aldatmağın rəmzidir. Silsilə tamaşalar "Rus Marsı" nın zəfər girişində sona çatdı^[19].

Moskvadakı SYLA-nın binası (müasir ünvanı Nikolskaya küçəsi, ev 7-9, bina 1-2-5, Nikolskaya küçəsi, ev 7-9, bina 3) - federal əhəmiyyətli memarlıq abidəsidir^[20]. Federal əhəmiyyətli bir abidənin,Moskvanın mərkəzində Slavyan-Yunan-Latın Akademiyasının binasını işğal edən üçüncü tərəf istifadəçiləri bu ərazidən çıxarılır. Moskva İrs Komitəsinin sədri Valeri Şevçukun sözlərinə görə, 2009-cu ildə Moskva İrsi Komitəsinin tərəfdarları,beləliklə Slavyan-Yunan-Latın Akademiyasının binasının yerində "əvvəllərdə mövcud olan monastırın bərpasına" tərəfdar oldular^[21].

Nikolskaya prospekti ilə İnqilab meydanı arasındakı yeraltı keçidin investor MMC-nin iştirakı ilə yenidən qurulması zamanı Zaikonospasski monastırının "Starqrad" məktəb binası yararsız vəziyyətə düşdü və dağılma təhlükəsi qarşısında qaldı^[22]. Starqradın işləri rəsmi olaraq icazəsiz sayıldı: monastır həyətinin qərb hissəsində sahəsi 7500 m² olan üç mərtəbəli yeraltı sahə qazıldı^[23]. Tikinti dayandırıldı^[5]. Moskva hakimiyyəti binanı bərpa etməyi planlaşdırırdı^[24].Bugünədək Zaikonospasski monastırının Məktəb binası boşdur. Sahibi Federal Əmlak İdarəetmə Agentliyidir, bina monastırın ərazisində qonşu bir binanın ərazisindəki Rusiya Dövlət Humanitar Universitetinə verildi. Mart 2016-cı ildə təhlükəsizlik öhdəliyi təsdiq edildi^[5][25].

• Mixail Lomonosov
• Moskva Dövlət Universiteti

• Белокуров, Сергей Алексеевич Об отправлении учеников Славяно-греко-латинской академии, в том числе Ломоносова, из Москвы в Санкт-Петербург в 1735 году // «Ломоносовский сборник». — СПб., 1911.
• Богданов А. П. Борьба за организацию славяно-греко-латинской академии // Советская педагогика. — 1989. — № 4. — С. 128—134
• Вознесенская, Ирина Александровна Московская Славяно-греко-латинская академия в первой трети XVIII века. // «Россия и христианский Восток», выпуск II III, «Индрик», ИВИ РАН. — М., 2004. — С. 518—523.
• Воскресенский, Григорий Александрович Ломоносов и Московская Славяно-греко-латинская Академия. — Москва, 1891.
• Забелин, Иван Егорович Материалы для истории, археологии и статистики московских церквей. М., 1891.
• Рождественский, Сергей Васильевич Очерки по истории систем народного просвещения в России в XVIII—XIX веках // СПб., типография М. А. Александрова, 1912. — Т. 1. — С. 70—74.
• Сменцовский, Михаил Николаевич Братья Лихуды. Опыт исследования из истории церковного просвещения и церковной жизни конца XVII и начала XVIII веков. — СПб.: Типо-литография М. П. Фроловой, 1899
• Смирнов, Сергей Константинович «История Московской Славяно-Греко-Латинской Академии», Москва, в типографии В. Готье, 1855
• Флоровский А. Г. Латинские школы в России в эпоху Петра I. // Восемнадцатый век. — М.-Л., 1962. — Вып. 5. — 335 с.