Qaytarma Ansambli - Wikipedia

1939-cu ildə Yalta Filarmoniyası nəzdində tatar mahnı və rəqs ansamblı yaradıldı. 1937-ci ildə Xalq Sənəti Evi nəzdində ikinci mahnı və rəqs ansamblı yaradıldı, bədii rəhbəri İlyas Bəxşiş,^[1] musiqi direktoru Yaya Şerfedinov^[1] və baletmeyster Useyn Baqqal^[1] oldu. 1939-cu ilin mart ayında bu iki ansambl Moskvada Krım mədəniyyəti günlərini hazırlamaq məqsədi ilə Simferopoldakı Krım Dövlət Filarmoniyasının nəzdinə keçdi.

1944-cü ilin may ayında krım tatarlarının Stalin tərəfindən hazırlanan deportasiyası nəticəsində ansambl fəaliyyətini dayandırdı. 1957-ci ildə ansambl Daşkənddə Dövlət Filarmoniyasının "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni altında təzədən fəaliyyətə başladı.^[1] Adında "krım tatarı" sözünün istifadəsi qadağan olduğundan ansambl eyni adlı krım tatarlarının xalq rəqsinin adını daşımağa başladı.

İlyas Bəxşiş 1957-ci ildə ansamblın ilk bədii rəhbəri oldu. Ansamblın dirçəlişində müharibədən əvvəlki heyətdən bir çox sənətkar iştirak etdi (1960-cı illərin sonlarına qədər ansamblda xidmət edən Memet Abibullayev kimi). Dirçəliş ansamblındakı rəqsləri məşhur krım tatar xoreoqrafları Usein Baqqal, Akim Cemilev, Ənvər Əliyev səhnələşdirirdilər.^[1]

1964-cü ildə Daşkənd şəhərindəki Özbəkistan Dövlət Filarmoniyası bəstəkar Edem Nalbandovu tatar mahnı və rəqs ansamblının bədii rəhbəri vəzifəsinə dəvət edir.^[2]

1965-ci ildə deportasiya illərindən sonra ilk dəfə tatar mahnı və rəqs ansamblı Orta Asiya respublikalarına və Qazaxıstana, Qafqaz və Şimali Qafqaz respublikalarına, RSFSR-ə qastrol səfərinə çıxdı. 1970-ci ildə "Qaytarma" ansamblı Özbəkistan SSR-nin Lenin komsomolu adına və sənət kollektivlərinin ümumittifaq icmalının diplomuna layiq görülmüşdür.

1992-ci ildə "Qaytarma" mahnı və rəqs ansamblı Krıma qayıtdı və Krım Dövlət Filarmoniyasının tərkibinə keçdi. Ansamblın qurulmasından bəri Akim Cmilev rəqqas kimi fəaliyyət göstərmiş, 1976-1980-ci illərdə ansamblın solisti və xoreoqrafı olmuş və 1984-cü ildə "Qaytarma Ansamblının Rəqsləri" adlı kitabı nəşr etmişdir.^[3]

Ansamblın qurulmasından bəri Krım MSSR-nin əməkdar artisti, müğənni Sabriye Erecepova solist kimi çıxış edirdi, hansı ki 1966-cı ildə Özbəkistan SSR-nin əməkdar artisti adına layiq görülmüşdür.^[4][5]

Özbəkistanın (1989) və Ukraynanın xalq artisti (1993) Fevzi Bilyalov uzun illər ansamblda çalışmışdır. F. Bilyalov 1957-ci ildə ilk dəfə ansamblın solist-vokalçısı olmuşdur, eyni zamanda Daşkənd Konservatoriyasında təhsil alırdı. Bilyalov ansamblda xalq mahnılarını ifa edirdi. 1970-ci ildə Ediye Topçi Sabriye Erecepova kimi məşhur Krım tatar ifaçılarının dəstəyindən istifadə edərək "Qaytarma" ansamblının rəhbəri oldu: Bilyalovun xidmətləri respublika səviyyəsində tanındı, belə ki 1974-cü ildə o, Özbəkistan SSR-nin əməkdar artisti adına layiq görülmüşdür. 1978-ci ildə ansambldan ayrıldı və yalnız beş il sonra solist olaraq geri döndü. Dörd il sonra, 1987-ci ildə ansamblın nəzdində "Əfsanə" qrupunu yaratdı və 1989-cu ildə ansamblın bədii rəhbəri oldu, 1989-cu ildə isə ansamblın bədii rəhbəri oldu. Elə həmin il Özbəkistan SSR-in Xalq artisti adına layiq görülmüşdür. 1992-ci ildə ansamblla birlikdə Krıma qayıtdı. Bir il sonra birdəfəlik ansambldan ayrıldı.

1992-2016-cı illərdə ansambla Tacikistanın xalq artisti Rəmziyə Baqqal (Usein Baqqalın qızı) rəhbərlik etmişdir.^[6][7][8][9]

2016-cı ildə "Qaytarma" mahnı və rəqs ansamblına KMR-nın və Ukraynanın əməkdar artisti və KMR mükafatı laureatı Elmira Nalbantova rəhbərlik etməyə başladı.

Rusiya Federasiyasının Krımı ilhaq etməsindən sonra "Qaytarma" ansamblı Rusiyada qastrol səfərlərinə çıxdı.

2017-ci ildə ansambl krım tatarlarının eyniadlı əfsanəsinə əsaslanan yeni "Altın Beşik" proqramını təqdim etdi.^[10][11]