Endometrioz - Wikipedia

Genital endometrioz aşağıdakılara bölünür:

1. Yumurtalıqların və çanaq peritonunun endometriozunu əhatə edən xarici genital endometrioz
2. Daxili genital endometrioz — adenomiyoz. Bu halda endometrium miyometriuma "böyür". Uşaqlıq eyni yuvarlaq və ya sferik bir forma alır və hamiləliyin 5-6 həftəsi üçün xarakterik olan ölçülərə qədər artırıla bilər. Çox vaxt xəstələrdə adenomiyoz uşaqlıq miyoması ilə birləşir, çünki bu proseslər oxşar inkişaf mexanizmlərinə malikdir.^[3]

Toxuma zədələnməsinin yayılmasına və dərinliyinə görə endometrioz xəstəliyin 4 dərəcəsi vardır:

• I dərəcə - tək səthi ocaqlar.
• II dərəcə - bir neçə daha dərin ocaq.
• III dərəcə - endometriozun çoxlu dərin ocaqları, bir və ya hər iki yumurtalığın kiçik endometrioid kistləri, peritonun nazik bitişmələri.
• IV dərəcə - çoxlu dərin ocaqlar, böyük ikitərəfli endometrioid yumurtalıq kistləri, sıx orqan bitişmələri, vaginal və ya rektal invazyon.

Endometrioz reproduktiv yaşda olan qadınlara təsir göstərir, lakin onun dəqiq yayılması məlum deyil. Bir çox qadın ağrıları menstrual dövrünün normal bir hissəsi kimi hesab edərək həkimə müraciət etmir.

Endometrioz pelvik ağrının əsas səbəblərindən biridir və laparoskopik cərrahiyyə üçün əsasdır. Endometriozlu xəstələrin orta yaşı 25-30-dur. Postmenopozal dövrdə qadınlarda endometrioz daha az rast gəlinir. Avropa qadınları arasında endometriozun yayılması negroid və monqoloid irqlərinin nümayəndələrinə nisbətən daha yüksəkdir.

Sağlam bir orqanizmdə menstruasiya zamanı yumurtanın mayalanmaması halında endometriumun səthi toxuması kəsilir və uşaqlığın damarlarından axan qanla birlikdə uşaqlıq yolundan xaric olur.^[5] Bəzi hallarda, menstruasiya qanı uşaqlıq boruları vasitəsilə qarın boşluğuna atılır, burada endometrial hüceyrələr paylanır və böyüməyə başlayır. Bu proses xarici endometrioza səbəb olur. Daxili endometrioz zamanı endometrial hüceyrələr uşaqlığın əzələ qatına "yapışır".

1. Çanaq hissədə ağrı. Ağrı adətən siklikdir (menstruasiya zamanı və ya ondan əvvəl başlayir və güclənir), lakin daimi də ola bilər.
2. Menstrual qanaxmanın gücləndirilməsi və uzanması.
3. Cinsi əlaqə zamanı ağrı (disparuniya).
4. Bağırsaqları və ya sidik kisəsini boşaltarkən ağrı (dördüncü mərhələdə).
5. Sonsuzluq.
6. Qan yırtığı (çox nadir).

Endometrioz uşaqlığın və Duqlas boşluğunun həkim müayinə zamanı aşkar olunur. Ultrasəs müayinə effektiv deyil, çünki endometrioz düyünləri çox vaxt görünmür. Beləliklə, mənfi ultrasəs müayinə oxunuşları endometriozun olmamasının sübutu deyil. Endometriozun diaqnostikasında qızıl standart laparoskopiyadır.^[6]

Endometriozun müalicəsinə^[7] ən sadə və ucuz üsullarla başlamaq tövsiyə olunur.^[6]

Endometriozda ağrı xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, buna görə də ağrıların aradan qaldırılmasına kifayət qədər diqqət yetirilməlidir. Bunun üçün sadə analjeziklər (parasetamol) və qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar istifadə olunur. 2003-cü ildə sistematik araşdırma aparıldı və dismenoreya müalicəsində qeyri-steroidlərin daha təsirli olduğu müəyyən edilmişdir. Bu tədqiqdə qadınların böyük bir faizində endometrioz var idi.^[8]

Ağrı üçün qarışıq oral kontraseptivlərin effektivliyinə dair çox az sübut var, lakin onlar hələ də istifadə olunur və effektiv hesab olunur.^[9]

Progesteron preparatlarının effektivliyi, tədqiqatların nəticələrinə görə, təsdiqlənmiş endometrioz diaqnozu olan hər hansı digər dərmanla eyni olduğu ortaya çıxmışdır.^[10][11]

Endometriozun tibbi müalicəsi laparoskopik müalicənin yaranmasından əvvəl geniş yayılmışdı. Endometriozun müalicəsi üçün təsiri olan sübut edilmiş əsas preparatlar bunlardır:

• Progestin (progesteron) preparatları, məsələn, didrogesteron, dienogest
• Monofazik kombinə edilmiş oral kontraseptivlər
• Danazol
• Gestrinon (Nemestran)
• Gonadotropin-relizinq hormonu (GnRH) agonistləri (məsələn, Dekapeptil depo - mikrokapsullaşdırılmış triptorelin və diferelin - adi triptorelin)

Bu dərmanlardan hər hansı birinin daha təsirli olduğuna dair heç bir sübut yoxdur. Seçim preparatın əks təsirinə və qiymətə əsasən edilir. Bu dərmanların cərrahi əməliyyata hazırlıq kimi effektivliyinə,^[12][13][14] həmçinin əməliyyatdan sonrakı dövrdə onların istifadəsinin əhəmiyyətli dərəcədə daha uzun analjezik təsirə malik olduğuna dair sübutlar var.^[15][16][17]

Endometriozun (düyünlərin) hər hansı bir cərrahi üsulla tamamilə çıxarılması nəzərdə tutulur. Hal-hazırda rezeksiya, elektrokoaqulyasiya, lazer buxarlanması istifadə olunur. Onların hamısının effektliyi sübut edilmişdir,^[18][19] lakin heç birinin digərlərindən əhəmiyyətli üstünlüyü tapılmamışdır.

Bir çox cərrahlar hesab edirlər ki, rezeksiya bütün düyünləri, xüsusən buxarlanma və ya elektrokoaqulyasiyadan sonra tamamilə yox ola bilməyən böyük düyünləri daha yaxşı çıxarmağa imkan verir. Bu üsul eyni zamanda biopsiya üçün material götürməyə imkan verir.^[6]

Endometrioid yumurtalıq kistlərinin tam çıxarılırması ən uyğundur. Əməliyyatdan sonra bu üsulun üstün olduğu sübut edilir ^[20][21] və nadir yumurtalıq şişlərini istisna etmək üçün histoloji müayinə üçün materialı vaxtında götürməyə imkan verir.

Yoğun bağırsaq, sidik kisəsi və Duqlas boşluğunun infeksiyası ilə əlaqəli olan endometriozun ağır mərhələləri üçün əməliyyatları, mümkünsə, uroloq və kolorektal cərrahın nəzarəti altında ginekoloji laparoskopiya üzrə ixtisaslaşmış böyük mərkəzlərdə aparılmalıdır. Bu hallarda əməliyyat bağırsağın rezeksiyası, sidik kisəsi və sidik axarlarının reimplantasiyasını əhatə edə bilər. Uşaqlığın çıxarılması getdikcə daha az istifadə olunur, əksər üsullar yalnız endometrioz ocaqlarının çıxarılmasına və çanaq bölgənin normal anatomiyasının bərpasına yönəldilmişdir.^[6]

Endometriozun yumurtalığın yetişmə və ovulyasiya prosessesini poza biləcəyinə dair fikirlər vardır. Təbii ki, bu pozğunluqlar mayalanma ehtimalına təsir edir və müvafiq olaraq hamilə qalma şansı azalır. Bundan əlavə, endometriozun uzun kurs müalicəsi genital orqanlarda yapışmalar əmələ gətirir və bu da sonsuzluq riskini artırır.

Ancaq eyni zamanda, endometrioz sonsuzluğun səbəbi deyil. Heç vaxt hamilə qalma problemi olmayan qadınlarda bu xəstəliyin təsadüfən aşkar edilməsi faktları vardır. Həmçinin, endometriozun müalicəsindən sonra bir çox qadın müvəffəqiyyətlə hamilə qalmışdır.^[22]

• Баскаков В. П. Эндометриозы. — Л.: Медицина, 1966. — 256 с.
• Баскаков В. П. Клиника и лечение эндометриоза. — 2-е изд., перераб. и доп. — Л.: Медицина, 1990. — 240 с.
• Сидорова И. С., Ищенко А. И., Унанян А. Л. и др. Акушерство и гинекология: Учебник в 4 кн. — Москва: ООО «Издательство «Медицинское информационное агентство», 2019. https://medbook.ru/books/36436
• Скориченко-Амбодик Г. Г. Матка, расстройства // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907

• Эволюция методов консервативного лечения эндометриоза Ж. В. Беспалова, Н. И. Волков Научный центр акушерства, гинекологии и перинатологии (дир. — акад. РАМН В. И. Кулаков) РАМН, Москва Consilium medicum
• Современные принципы ультразвуковой диагностики генитального эндометриоза (в помощь практикующему врачу) В. Н. Демидов, А. И. Гус Научный центр акушерства, гинекологии и перинатологии (дир.- акад. РАМН В. И. Кулаков), РАМН, Москва Consilium medicum
• Medportal.ru Диагностика и лечение эндометриоза