Ataturkculuk - Wikipedia

  Əsas məqalə: Mustafa Kamal Atatürk

və

  Əsas məqalə: Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi

19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərində Osmanlı İmperiyasının tənəzzül və süqut dövründə kamalizm bir ümid çırağı kimi doğuldu. Atatürk Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində qalib gəldikdən sonra bu ideologiyanı həyata keçirərək Türkiyə Cümhuriyyətini qurdu. Cümhuriyyətin ilk illərində aparılan islahatlar təhsildən iqtisadiyyata, hüquqdan mədəniyyətə qədər hər sahədə köklü dəyişikliklərə səbəb olmuş, müasir dövlət quruculuğu yolunda mühüm addımların atılmasına imkan yaratmışdır.

1. Millətçilik: Kamalizmin millətçilik anlayışı etnik və ya dinə əsaslanan dar bir perspektivdən kənara çıxır və bütün türk vətəndaşlarının birlik və həmrəyliyini müdafiə edir. Bu prinsip milli istiqlal və suverenlik anlayışlarına əsaslanan ortaq tarix və mədəni şüurla birləşmiş xalq qurmaq məqsədi daşıyır.

2. Cümhuriyyətçilik: Xalqın iradəsinin suverenliyi və onun hakimiyyətdə iştirakı respublikaçılıq prinsipinin əsasını təşkil edir. Bu prinsip sultanlıq kimi monarxik hökumətlərin kölgəsindən qurtularaq millətə öz müqəddəratını təyin etməyə və demokratik siyasi sistem qurmağa imkan verir.

3. Dünyəvilik: Dünyəvilik prinsipinin mahiyyətini din və dövlət işlərinin ayrılması təşkil edir. Bu prinsip din və vicdan azadlığını təmin etməklə müxtəlif inanclara malik insanların sülh və tolerantlıq şəraitində birgə yaşamasını təmin edir.

4. İnqilabçılıq: Davamlı yeniliyi və inkişafı təşviq edən inqilabçılıq prinsipi ənənəvi və köhnəlmiş təcrübələri daha müasir və mütərəqqi həllər ilə əvəz etməyi hədəfləyir. Bu prinsip statik cəmiyyətdən daha çox dinamizmi və dəyişikliyi qəbul edən bir xalqın tərəqqisinə töhfə verir.

5. Xalqçılıq: Xalqçılıq prinsipi bütün vətəndaşların bərabər hüquqlara malik olduğu və sinfi imtiyazların olmadığı bir cəmiyyət qurmaq məqsədini müdafiə edir. Bu prinsip sosial ədalətə və imkan bərabərliyinə əsaslanaraq hər bir fərdin öz potensialını reallaşdırmağa imkan yaratmaq məqsədi daşıyır.

6. Dövlətçilik: Dövlətçilik prinsipinin əsasını özəl sektorun qeyri-adekvat olduğu sahələrdə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi və inkişafda aparıcı rol oynaması təşkil edir. Bu prinsip infrastruktur sərmayələri və sənayeləşmə kimi sahələrdə fəal rol alaraq ölkənin iqtisadi inkişafını və rifah səviyyəsini təmin edir.

Kamalizmin indiki yeri və gələcəyi Türkiyədə tez-tez müzakirə olunan mövzudur. Bu ideologiyanın bəzi prinsipləri zamanla dəyişən ictimai və siyasi şəraitə uyğun olaraq müxtəlif şərhlərə və müzakirələrə səbəb olur.

Dünyəvilik prinsipi mühafizəkar qruplar tərəfindən ən çox tənqid edilən prinsiplərdən biridir. Bu qruplar dünyəviliyin din və vicdan azadlığını məhdudlaşdırdığını və dini həyatın ictimai sahədən tamamilə kənarlaşdırılmasına gətirib çıxardığını iddia edirlər.Digər tənqid olunan prinsip Millətçilik prinsipidir.Millətçilik prinsipinin həddən artıq tətbiq olunması bəzi narahatlıqlar doğurur. Bu narahatlıqlar etnik mənsubiyyətə və ya dinə görə ayrı-seçkiliyə səbəb ola biləcək millətçilik hissinin inkişafı ilə bağlıdır.

Atatürk'ün Söylev ve Demiryolu Nutukları(Mustafa Kemal Atatürk)

Kemalizm(Bülent Tanör)

Türk Devrimi ve Laiklik(Şerif Mardin)

Cümhuriyyət Xalq Partiyası

1. ↑ "Atatürkdən Ərdoğana qədər Türkiyənin yenidən qurulması". 2021-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-27.