Armen Ohanyan - Wikipedia

Armen Ohanyan 1887-ci ildə Rusiya imperiyasının Bakı quberniyasına bağlı Şamaxı şəhərində, orta təbəqədən olan erməni ailəsində anadan olmuşdur. 1902-ci ildə Şamaxı zəlzələsinin baş verməsi nəticəsində evini tamamilə itirən Ohanyanlar ailəsi Bakı şəhərinə köçür və Armen buradakı rus məktəbində təhsil almağa başlayır. 1905-ci ildə təhsil aldığı məktəbdən məzun olarkən Bakıda Erməni-azərbaycanlı qırğınları baş verir və nəticədə rəqqasənin atası Emanuel öldürülür. 1906-cı ildə Bakıda iran ermənisi olan həkim Hayk Ter-Ohanyanla evlənsə də, həmin evlilik cəmisi bir il davam etmişdir.

Həmin il Bakı Erməni Mədəniyyət Birliyinin teatr qrupunda Sofiya Ter-Ohanyan adı ilə fəaliyyətə başlamışdır. 1908-ci ildə Moskvaya köçmüş və ilk rəqslərini Meli Teatrında ifa edərkən paralel olaraq Nelidova məktəbində də plastik sənət nümunələrini öyrənməyə başlamışdır. 1909-cu ildə Tbilisi şəhərində yerləşən mərkəzi opera binasında qısa müddət çalışdıqdan sonra Məşrutə inqilabının sonlarına doğru yenidən İrana yollanmışdır. Armen İranın paytaxtı Tehran şəhərində Fars Milli Teatrının qurucularından biri olmuşdur.

1910-cu ilin aprelində Fars Qadın Xeyirxahlıq Dərnəyinin köməkliyi ilə rəqqasənin rəhbərliyi altında musiqili və ədəbi qala gecəsinin təşkil edilmişdir. Təşkil edilmiş qala gecəsinin özəlliyi onda idi ki, ilk dəfə İranda qadınlar səhnədə oynaya və kişilərlə birlikdə salonda film izləyə bilmişdilər. 1910-cu ilin may ayında rus yazıçısı və dramaturqu Nikolay Qoqolun Hökumət Müfəttişi əsərini fars dilinə tərcümə etmiş və səhnələşdirilmişdir. Əsərdəki Mariya Antonovna rolu rəqqasənin özü tərəfindən canlandırılmışdır.

İranda olarkən Şərq rəqsləri üzrə bacarıqlarını təkmilləşdirmişdir. İranı tərk etməzdən əvvəl Misir və Osmanlı imperiyasına səfərlər etmiş və orada müxtəlif konsert proqramları ilə çıxış etmişdir. 1911-ci ildə öz sahəsində işləmək üçün London şəhərinə dəvət olunmuşdur. 1920-ci illərin sonlarına yaxın, artıq şərq və qərb rəqslərinin mahir ifaçısı kimi Qərbi Avropada tanınmışdır. Məşhur amerikalı rəqqasə İsadora Dunkanın hazırladığı sərbəst rəqs metodlarından istifadə edərək, erməni və fars musiqisi əsasında öz xoreoqrafiyalarını yaratmışdır.

Rəqqasənin Salome, Anahit Məbədində, Xəyanət, Hasiçiç, Şamaxanın Böyük Xanı, Nirvanaya doğru adlı rəqs nümunələri daha çox məşhurluq qazanmışdır. Bu dövrdə rəqqasə London, Paris, Brüssel, Milan, Sofiya, Madrid və digər Avropa şəhərlərində, həmçinin Amerika Birləşmiş Ştatlarında və Meksikada geniş konsert proqramları ilə çıxış etmişdir. Onun səhnə ifaları mətbuatda geniş yayılmışdı və Maryus Materlik, Rene Qil, Klod Anet və başqa yazıçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır.

1912-ci ildə rəqqasə Parisdə məskunlaşdıqdan sonra ədəbiyyatla daha yaxından tanış olmaq imkanı qazanır. Burada ilkin şeirlərini və avtobioqrafik əsərini qələmə almış və onları mətbuatda çap etdirmişdir. Ohanyanın ilk kitabı XIX əsrdə Şamaxı və ətraf ərazilərdə, özünə məxsus ritmik rəqsləri ilə məşhur olmuş Şamaxı rəqqasələri haqqında olmuşdur. Özü də, Şamaxıda anadan olan rəqqasə, kitabda Azərbaycan və Ermənistan mədəniyyətindəki rəqs elementləri və ən əsası Şamaxı rəqqasələri haqqında geniş məlumatlar vermişdir. Sözügedən kitab 1921-ci ildə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı qazanmış fransız yazıçısı və tənqidçisi Anatol Frans tərəfindən ön söz yazılmaqla çap edilmişdir.

Kitab daha sonra ingilis, ispan, alman, isveç və fin dillərində də nəşr edilmişdir. Ohanyanın 1921-ci ildən etibarən fransız dilində başqa kitablarıda nəşr olunmuşdur. Bu kitablardan 1921-ci ildə nəşr olunmuş Sivilizasiyanın pəncələri, 1931-ci ildə nəşr olunmuş İlan ovsunçusunun gülüşləri əsərlərini misal göstərmək olar. Armen Ohanyan müxtəlif zamanlarda müxtəlif şəxslərlə şəxsi münasibətlər saxlamışdır. Rəqqasənin öz həmcsinləri ilə lezbiyan münasibətlərdə olduğu və bunu gizlətmədiyi də məlumdur.

Fransız neoimpressionist rəssam Emil Bernar ilə şəxsi münasibət yaşayan rəqqasə, sonradan tanınmış amerikalı yazıçı Nataliya Barni ilə də oxşar münasibəti qısa müddətlik yaşamışdır. 1922-ci ildə meksikalı iqtisadçı Makedonio Qarza ilə evləndikdən sonra Hamburq, Mexiko, Nyu-York, Paris, Moskva, London, Madrid kimi müxtəlif şəhərlərdə yaşadıqdan sonra 1934-cü ildə daimi olaraq Meksikanın paytaxtı Mexiko şəhərinə köçmüşdür.

Rəqs karyerasından bir müddət kənarda qalması Ohanyanı mədəni və siyasi maraqlarının arxasınca getməkdən çəkindirməmişdir. 1922–1923-cü illərdə Meksikanın yerli rəqslərini öyrənmiş və 1936-cı ildə Mexiko şəhərində şəxsi rəqs məktəbini açmışdır. 1920-ci ildən etibarən kommunizm ideyalarına sadiq qalan Armen Meksika Kommunist Partiyasının fəal üzvlərindən biri olmuşdur. Həyat yoldaşı ilə birlikdə bir çox rus müəllifin ispan dilinə tərcümə edilməsi ilə də məşğul olmuş və xüsusi ilə SSRİ maraqlarına xidmət edən kommunist ədəbiyyatınını Latın Amerikası ölkələrində yayılmasına yaxından köməklik göstərmişdir.

1946-cı ildə müəllifin Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasındakı həyatdan bəhs edən Xoşbəxt Ermənistan adlı əsəri çap edilmişdir. Hər zaman öz etnik və coğrafi kimliyinə maraq göstərən Armenin 1952-ci ildə Sürgündəki Arzum adlı əsəri erməni dilində Paris şəhərində işıq üzü görmüşdür.

Ohanyan, 1940–1941 və 1946-cı illərdə Meksika rəqs səhnəsində geri dönüş etmiş və 1949 və 1953-cü illərdə, altmış yaşında olarkən Parisdə səhnə almışdır. 1958-ci ildə Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası rəhbərliyinin dəvəti əsasında həyat yoldaşı ilə birlikdə İrəvan şəhərinə getmişdir. İrəvanda olarkən şəxsi arxivində olan bir çox sənəti yerli Ədəbiyyat və İncəsənət Muzeyinə bağışlamışdır. Meksikaya qayıtdıqdan sonrakı illərdə də, xatirələrini yazmağa davam etmiş və erməni və xüsusi ilə rus dilində olan bir çox ədəbiyyatı ispan dilinə tərcümə etmişdir. Armen Ohanyan 1976-cı ildə Meksikanın paytaxtı Mexiko şəhərində 76 yaşında vəfat etmişdir.

• Armen Ohanyan tərəfindən yazılmış Şamaxı rəqqasələri kitabı. (tam versiya)