Cemguylar - Wikipedia
Çemguylar, Ç’emguylar, K’emguylar, Kemguylar, Kemırgueyler, Kemirguveyler və ya Temirgoylar (qərb çərkəzcəsi:кIэмгуй, чIэмгуй, şərq çərkəzcəsi:кӀэмыгуейхэр, кӀэмыгуехэр, rusca:темиргоевцы, кемиргоевцы) — Rusiyaya bağlı Adıge Respublikası ilə Türkiyədə yaşayan qərb çərkəzlərindən olan bir çərkəz boyu.[1] Çemguylara şapsuqlar "Kemguy", kabardalılar "Kemırguey", ruslar "Temirqoy" deyir.[2] Sayları Qafqazda çoxdur, diasporadakı ən kiçik çərkəz topluluğudur.[3] Şapsuqlar, hakuçlar, abadzexlər kimi qərb çərkəzlərində bəy (pşi) zadəgan sinfi olmaz ikən, bjeduğlarda olduğu kimi çemguylarda da bu siniflər görülür.[4] Çemguyların tarixi torpaqları bjeduğların şərqində və Katukay ilə Kuban arasındakı Laba və Belaia çayları arasındadır.
| Yaşadığı ərazilər | ||||
|---|---|---|---|---|
|
| ||||
| Dili | ||||
| Dini | ||||
| Qohum xalqlar | ||||
|
Müxtəlif çərkəz tayfaları |
Haqqında
redaktəAdıge Respublikasındakı qərb çərkəzcəsi yazı dili çemguyların ləhcəsi əsas alınaraq yaradılmışdır.
Üç qrupdan meydana gəlirlər:[5]
- Kuban çayına doğru Ademıylar (Adameylər)
- Cıraki və Ratazay cıvarında Yecerukay (Yegerkoylar)
- Kiraylar
Tarixləri
redaktəÇemguylar çərkəzlərin ən güclü və ən varlı tayfalarından biri olmuşdurlar. Mənbələrdə qeyd olunur ki, Çemguy tayfası qonşuluqda yaşayan digər tayfalarla müqayisədə çox varlı olmuşdurlar. Onlar həm xırdabuynuzlu mal-qara təsərrüfatı ilə, həmçinin də əkinçiliklə məşğul olmuş, müxtəlif kənd təsərrüfatı malları və sex məmulatlarının istehsalı ilə ətraf ərazilərdə tanınmışdırlar. Çemguyların daxilində bir neçə güclü ailələr və ya nəsillər var idi. Bunlardan ən güclüsü isə Bolotoko ailəsi idi. Bu ailə çemguyları, yegerukoları və mamheg tayfalarını idarə edirdi. Yerli xalqlarla Rusiya imperiyası arasında baş vermiş Qafqaz müharibəsindən sonra bir çox Çemguy öz doğma yurdunu tərk etdi və əksərən Türkiyəyə köçdü.
Dünyadakı çemguyların əksəriyyəti diasporada və Adıge Respublikası ərazisində yaşayırlar.
Tarixi torpaqları
redaktəKuban çayı ilə Laba və Şagvaşe çayları arasındakı bölgədə yaşayırlar. Çemguyların yaşadıqları bölgə şimaldan Kuban, şərqdən besleneylər, qərbdən bjeduğlar, cənubdan isə abadzexlərlə əhatələnmişdir.[5]
Sülalələr
redaktəTarix boyunca çemguylar içərisindən çıxmış müxtəlif sülalər:
| Çərkəzcə | Transkripsiya | Rusca |
| Болэтыкъу | Boletıɋ | Болоток |
| Быщтэ | Bışte | Биште |
| Дадыхъужъ | Dadıĥuĵ | |
| Делэкъу | Déleɋ | Делок |
| Дидыхъу | Didıȟ | |
| Дэгужъыекъу | Deguĵıyeɋ | |
| Дэгужъый | Deguĵıy | Дегужий |
| Жъорэмыкъу | Ĵoremıɋ | Жаримок |
| Заурымыкъу | Zawurımıɋ | Зауримук |
| Къаитмэс | Qayitmes | Каитмес |
| Къэрэхъу / Къэрэхъукъо | Qareȟ / Qereĥuqo | Кароховы |
| ЛIыупкъо | Łıwpqo | Тлиупко |
| Мат | Mat | Мат |
| Мэхъош | Meĥoş | Махош |
| ПакIэкъу | Paḉeɋ | Пачок |
| Пщыкъанокъуэ | Pşıqanoɋe | |
| Хьабкир | Habkir | Хабакир |
| ХьакIэмыз | Haḉemız | Хачемиз |
| Хьатыкъу | Hatıɋ | Хатук |
| Хьахъущэкъу | Haĥuşeɋ | Хахушок |
| ХьэпакӀ = ХьэпащӀэ | Hepaḉ / Hepaş'e | Хапачевы |
| ЦунтIыжъ | Çunṫıĵ | Чунтыж |
| Шъао | Ṩawo | Шао |
| Шъаукъу | Ṩawɋ | Шаук |
| Шыку | Şıķ | Шико |
Adıgey Çemguy kəndləri
redaktəAdıge Respublikasındakı Çemguy kəndləri:
| Çerkesçe | Transkripsiyon | Rusça |
| Еджэрыкъуай | Yecerıɋay | Егерухай |
| ХьакӀэмзый | Haḉemzıy | Хачемзий |
| Адэмый | Ademıy | Адамий |
| Джамбэчый | Cambeçıy | Джамбичи |
| Хьатикъуай | Hatiɋay | Хатукай |
| Джыракъый | Cıraqıy | Джерокай |
| Къэбэхьабл | Qebehabl | Кабехабль |
| Мамхыгъ | Mamxığ | Мамхег |
| Пщыжъхьабл | Pşıĵhabl | Пшизов |
| Хьэтэжыкъуай | Hetejıɋay | Хатажукай |
Türkiyədəki Çemguy kəndləri
redaktəHəmçinin bax
redaktəİstinadlar
redaktə- ↑ "KAFKASYA'DA ETNİK YAPI". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Murad Papşu. "Adığece kelimelerin yazılışı". www.circassiandiaspora.com. 2013-04-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Murad Papşu. "Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye". (#cite_web_url)
- ↑ Cevdet Yıldız. "Adige Dil Alanının Küçülmesi". www.circassiancenter.com. 2013-04-12 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 "Kafkasya'nın etnik mozaiği". www.kafkas.org.tr. 5 fevral 2020 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Çerkes yerleşimleri". 6 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib.
